Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała po pożarze kościoła w 1718 roku, w którym spłonęło poprzednie wyposażenie świątyni. Po 1976 roku usunięto brązowe i czarne przemalowania z ambony.

Opis

Ambona zawieszona na południowej ścianie pomiędzy ołtarzem św. Franciszka z Asyżu, a ołtarzem św. Kingi, dostępna schodami z grubości muru. Kosz na planie ośmioboku, z wypukłą dolną częścią podstawy zdobionej owalnymi, pustymi medalionami ujętymi uproszczonym puklowaniem. Ścianki kosza zdobione prostokątnymi płycinami, flankowanymi pilastrami o trzonach wypełnionych rzędem kampanul. Parapet kosza w formie prostego, profilowanego gzymsu. Zaplecek w kształcie stojącego prostokąta, dwudzielny, w każdej części dekorowany prostokątną płyciną, ujęty po bokach spływami wolutowymi. Baldachim na planie ośmioboku, z trzech stron z trójkątnymi przyczółkami, zaś belkowanie zdobione wicią liści akantu. W podniebiu baldachimu, w ośmiobocznej płycinie umieszczona gołębica Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Zwieńczenie w kształcie sześciu wolut spiętych w kabłąk, przechodzących w prostopadłościenny szczyt z krzyżem łacińskim zatkniętym na obłokach. Każda z wolut zdobiona małym wazonikiem z listkami akantu. Struktura polichromowana na kolor ciemnozielony, detale i ornamentyka złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Dzieło nawiązuje do serii ambon wykonanych przez czynnego w Małopolsce stolarza i snycerza Jerzego Hankisa, działającego w końcu XVII i na początku XVIII wieku. Przypisuje się mu m.in. ambony w kościołach Krakowa: św. Józefa (1697), św. Franciszka Salezego (ok. 1700) i św. Tomasza (ok. 1700) oraz w kościele parafialnym w Wilamowicach (1705) i w Książu Małym (1711). Ponieważ ambona w kościele wielickim powstała dopiero po pożarze kościoła (1718) najprawdopodobniej wykonał ją któryś z jego uczniów (Jerzy Hankis zmarł w 1715 lub 1716). Hankis posiadał duży warsztat, w którym kształciło się wielu uczniów, w tym kilku późniejszych samodzielnych krakowskich mistrzów, np.: Jerzy Fox, Jerzy Hankis Młodszy, Jakub Motyczyński, czy Michał Hankis. Wśród tak dużego grona uczniów Hankisa trudno określić, który z nich mógłby być wykonawcą ambony w kościele wielickim. Bez wątpienia jednak jej autor kierował się posunięciami typowymi dla twórczości mistrza. Ambonę charakteryzuje utrwalony w twórczości Hankisa ośmioboczny plan kosza, zdobienie pilastrów na koszu rzędem kampanul, baldachim na planie wieloboku zdobiony trójkątnymi przyczółkami oraz szczyt w formie spiętych w kabłąk wolut. Wolutowe spięcie u szczytu ambony przywodzi na myśl zwieńczenie konfesji św. Piotra w Rzymie wykonane przez Giovanni Lorenza Berniniego w 1624 roku. Jednak w przeciwieństwie do ambon Hankisa dzieło w kościele w Wieliczce jest skromniejsze, brakuje mu bogactwa dekoracji akantowej (są jedynie nieznaczne detale), a także pozbawione jest rzeźbionych figur umieszczanych zwykle przez Hankisa bądź w polach kosza, bądź w zwieńczeniu ambony.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ambona powstała po pożarze kościoła w 1718 roku, w którym spłonęło poprzednie wyposażenie świątyni. Dzieło nawiązuje do serii ambon wykonanych przez czynnego w Małopolsce stolarza i snycerza Jerzego Hankisa, działającego w końcu XVII i na początku XVIII wieku. Ponieważ ambona w kościele wielickim powstała dopiero po 1718 roku najprawdopodobniej wykonał ją któryś z uczniów Hankisa. Sam mistrz zmarł bowiem w 1715 lub 1716 roku.

Bibliografia