Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała wkrótce po wybudowaniu kościoła, czyli około 1775 roku. Prawdopodobnie jej twórcą był spiski artysta – Johann Feeg. Ambonę wielokrotnie poddano konserwacji, prawdopodobnie w tych samych latach, co ołtarz główny i dwa ołtarze boczne: w 1884-1887, 1969, 1993 i 2016 roku.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca z dostępem od zakrystii. Podwieszenie w formie odwróconego ostrosłupa o ściętym wierzchołku, na krawędziach flankowane pilastrami zakończonymi u góry wolutowo, a na ściankach zdobione płycinami. Kosz na planie kwadratu umieszczony na wybrzuszonej podstawie, dekorowanej rocaille'owymi kartuszami, o ściętych górnych narożach; ścianki wklęsłe, zwężające się ku górze, ujęte w narożach pilastrami z trzonami dekorowanymi rocaille'em i zwisami z różanych gałązek. Podpory dźwigają gzyms wyłamany na ich osi, tworzący parapet. W polu ścianek płyciny z rocaille'ami w narożach z malowanymi olejem na desce obrazami przedstawiającymi ewangelistów. Od strony lewej: św. Mateusz z aniołem, pośrodku św. Marek z lwem i św. Łukasz z wołem, a po prawej św. Jan z orłem. Ewangeliści ukazani w pozycji siedzącej z księgami w dłoniach, ubrani w różnokolorowe, powłóczyste szaty na złotym tle. Zaplecek w kształcie stojącego prostokąta, ujęty pilastrami dekorowanymi rocaille'ami. W polu płycina w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym z płaskorzeźbionymi tablicami dekalogu, ujętymi od dołu skrzyżowanymi gałązkami oliwnymi, związanymi wstęgą. Belkowanie nad zapleckiem o wypukłej linii, z przerwanym pośrodku gzymsem, od góry wypełnionym rocaille'em, od dołu ozdobionym podwieszonym lambrekinem z chwostami. Zwieńczenie ma formę zbliżoną do trapezu, ujęte jest wolutami spływającymi na belkowanie, na których ustawione są rokokowe wazony. W polu zwieńczenia znajduje się medalion z glorią pośród obłoków, a powyżej gołębica Ducha Świętego. Zwieńczenie flankują umocowane na ścianie, uskrzydlone główki aniołków dobrej i złej rady: po lewej o jasnej karnacji, a po prawej o czarnej karnacji. Szczyt zwieńczenia ma formę gzymsu z podwieszonym lambrekinem. Całość wieńczy zawieszona na ścianie promienista gloria z wieńcem utworzonym z obłoków. Struktura polichromowana jest w kolorze czerwonym, z czarnymi profilami oraz złoconą i srebrzoną ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona została wykonana wkrótce po wybudowaniu kościoła (około 1775 roku) w stylu rokokowym. Wraz z ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi tworzy integralny wystrój wnętrza prawdopodobnie wykonany przez warsztat kieżmarskiego artysty Johanna Feega. Rzeźbiarz jest autorem szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambony w Niedzicy, Łapszach Wyżnych oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, które dostrzec można również w główkach aniołków w zwieńczeniu ambony. Wyposażenie kościoła w Zakliczynie jest przykładem tzw. spiskiego rokoka, stylu, który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskiego rzeźbiarza Johanna Feega, prawdopodobnego autora omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu. Przeznaczenie ambony wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Dlatego też jej zwieńczenie zdobi płaskorzeźbiona gołębica, symbolizująca natchnienie Duchem Świętym, tego, który z niej przemawia. Ścianki kosza dekorują płaskorzeźby czterech ewangelistów, którzy zostali ukazani w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym: z księgami w dłoniach oraz w towarzystwie odpowiadających im atrybutów – lwa, anioła, woła i orła. Interesującym elementem ambony są również dwie uskrzydlone główki aniołków, jedna o jasnej karnacji, a druga o czarnej. Są to anioły dobrej i złej rady, obrazujące anioła stróża kierującego człowieka ku dobru i upadłego anioła (szatana) namawiającego do grzechu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Liczne ubytki warstwy polichromii i złoceń, rozszczelnienie konstrukcji, zabrudzenie powierzchni.

Streszczenie

Ambona została wykonana wkrótce po wybudowaniu kościoła (około 1775 roku) w stylu rokokowym. Wraz z ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi tworzy integralny wystrój wnętrza prawdopodobnie wykonany przez warsztat kieżmarskiego artysty Johanna Feega. Wyposażenie kościoła w Zakliczynie jest przykładem tzw. spiskiego rokoka, stylu, który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu.

Bibliografia