Ambona

Dzieje zabytku

Ambona ufundowana przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego, powstała przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. W 1875 roku ojciec Franciszek Soja odnowił wszystkie ołtarze i ambonę. W 1902 roku pozłocono je. Podczas odnowienia kościoła w 1913 roku, Filip Woźniak wykonał nowe złocenia wyposażenia. W 1934 roku podczas renowacji kościoła odmalowano ambonę. W latach siedemdziesiątych XX wieku (po 1972 roku) odnowiono wyposażenie kościoła. Ambona przeszła pełną konserwację w 2010 roku.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem w formie jednobiegowych schodów. Kosz na planie ściętego ośmioboku, z podwieszeniem w formie spłaszczonego, ośmiobocznego wałka, zakończonego szyszką. Kosz na wysokim cokole, ścianki wydzielone pilastrami dekorowanymi muszlami i zwisami kwiatowymi, dźwigającymi pełne belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem tworzącym parapet, dekorowanym ornamentem roślinnym. W polu ścianek nisze z konchami i figurami czterech ewangelistów, stojącymi na wspornikach. Balustrada schodów pełna, dekorowana płycinami wypełnionymi akantem, zakończona filarem z wazonem. Zaplecek zakończony gzymsem, ujęty uszami utworzonymi z suchego akantu. W polu płycina w formie stojącego prostokąta o wklęsłych narożach, w niej nisza z konchą, na tle której na wsporniku ustawiona figura Chrystusa. Baldachim na planie ściętego ośmioboku, w formie belkowania, wyłamanego na narożach. Na nim, na niskiej podstawie osiem kabłąków dekorowanych cokolikami z wazonami, podtrzymujących spłaszczoną kulę, na której stoi figura anioła z banderolą z napisem „KTO WAS SŁUCHA MNIE SŁUCHA”. Na podniebieniu baldachimu rzeźba gołębicy Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, ze złoconymi profilami i ornamentyką.

Figura anioła ukazana frontalnie, w kontrapoście, z głową skierowaną w lewo, obiema rękami trzyma banderolę. Twarz ma pociągłą, o migdałowatych oczach, dużym nosie i rozchylonych ustach, okoloną krótkimi, kręconymi, rozwianymi włosami. Anioł ubrany jest w długą, silnie drapowaną, złoconą tunikę, przepasaną w talii, odsłaniającą prawe ramię oraz obie nogi. Skrzydła ma złożone po bokach postaci.

Figura Chrystusa ukazana frontalnie, w kontrapoście, prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma jabłko królewskie. Twarz ma szczupłą, o migdałowatych oczach, dużym nosie i wąskich ustach, okoloną brązową brodą i włosami sięgającymi ramion. Chrystus ubrany jest w przylegającą do ciała, złoconą tunikę, przepasaną w talii oraz złocony płaszcz o czerwonej podszewce, przerzucony diagonalnie przez lewe ramię.

Figura św. Jana ukazana frontalnie, w kontrapoście, przechylona w lewo, prawą rękę wyciąga do przodu, lewą podtrzymuje otwartą księgę. Twarz ma owalną, o migdałowatych oczach, dużym nosie i wąskich ustach, okoloną brązowymi włosami sięgającymi ramion. Święty ubrany jest w przylegającą do ciała, złoconą tunikę, przepasaną w talii oraz złocony płaszcz o czerwonej podszewce, przerzucony diagonalnie przez lewe ramię, zawieszony na taśmie z przodu postaci.

Figura św. Łukasza ukazana frontalnie, w kontrapoście, przechylona w lewo, prawą rękę unosi na tle piersi, lewą podtrzymuje otwartą księgę. Twarz ma owalną, o migdałowatych oczach, dużym nosie i wąskich ustach, okoloną brązową długą brodą i krótkimi włosami. Święty ubrany jest w przylegającą do ciała, złoconą tunikę, przepasaną w talii oraz złocony płaszcz o zielonej podszewce, przerzucony diagonalnie przez lewe ramię. Przy prawej nodze świętego głowa wołu.

Figura św. Marka ukazana frontalnie, w kontrapoście, przechylona w lewo, z głową zwróconą w lewo, prawą rękę wyciąga w bok, lewą przytrzymuje przy boku księgę. Twarz ma owalną, o migdałowatych oczach, dużym nosie i wąskich ustach, okoloną gęstą, brązową brodą i krótkimi, kręconymi włosami. Święty ubrany jest w przylegającą do ciała, złoconą tunikę, przepasaną w talii oraz złocony płaszcz o jasnozielonej podszewce, zarzucony na ramiona i zawiązany z przodu. Przy lewej nodze postaci głowa lwa.

Figura św. Mateusza ukazana frontalnie, w kontrapoście, lewą rękę wyciąga w bok, prawą przytrzymuje przy boku księgę. Twarz ma owalną, o migdałowatych oczach, dużym nosie i wąskich ustach, okoloną długą, brązową brodą i krótkimi włosami. Święty ubrany jest w przylegającą do ciała, złoconą tunikę, przepasaną w talii szarfą oraz złocony płaszcz o zielonej podszewce, zarzucony na ramiona i opadający po bokach. Przed świętym figurka aniołka trzymającego miskę.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona w kościele św. Józefa w Krakowie posiada strukturę charakterystyczną dla tego rodzaju dzieł z XVII wieku (por. ambony w kościołach Matki Bożej Śnieżnej w Krakowie i u bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej). Dotyczy to zwłaszcza partii kosza na planie ośmioboku, wydzielonego pilastrami bądź kolumnami z niszami z figurami ewangelistów na ściankach oraz baldachimu na tym samym planie w formie belkowania wyłamanego na narożach.
Większość ambon wykonywanych w warsztacie Jerzego Hankisa miała tego rodzaju strukturę i taki typ dekoracji figuralno-ornamentalnej, jak dzieło z kościoła św. Józefa. Różniła je często forma zwieńczenia baldachimu w postaci latarni (wieżyczki) lub kabłąków podtrzymujących figurę. Do omawianego dzieła najbardziej zbliżona jest ambona z kościoła parafialnego w Książu Małym, której wykonanie przypisywane jest również temu warsztatowi.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ambona po konserwacji w 2010 roku.

Streszczenie

Ambona ufundowana przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego, powstała przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Posiada strukturę charakterystyczną dla tego rodzaju dzieł z XVII wieku (por. ambony w kościołach Matki Bożej Śnieżnej w Krakowie i u bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej).

Bibliografia