Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Klasztor Sióstr Bernardynek
Tagi
mała architektura sztuka pierwszej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/24822
Kategoria
ołtarz
Czas powstania
przed 1702 rokiem
Fundator
Franciszek Leśniowicz
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – około 5,5 m
wysokość – około 17 m
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz główny został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego. Powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Był konsekrowany w 1703 roku przez Kazimierza Łubieńskiego. W 1875 roku ojciec Franciszek Soja odnowił wszystkie ołtarze w kościele. W 1902 roku pozłocono je na nowo. Podczas odnowienia kościoła w 1913 roku Filip Woźniak wykonał nowe tabernakulum do ołtarza głównego i nowe złocenia ołtarzy. W latach siedemdziesiątych XX wieku (po 1972) odnowiono w kościele wszystkie retabula. W latach 2007-2008 przeprowadzono pełną konserwację ołtarza głównego.

Opis

Nastawa architektoniczna, trójosiowa, dwukondygnacyjna, ustawiona na wysokim cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami. Ołtarz prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium ujęte profilowaną ramą, w polu medalion z monogramem IHS w glorii. Na ołtarzu ustawione tabernakulum z tronem wystawienia. Tabernakulum w formie trójosiowej skrzynki, o wklęsło-wypukłym licu, artykułowanej kolumienkami o kręconych trzonach, podtrzymującymi belkowanie, wyłamane na ich osi, z gzymsem wyłamanym faliście na osi środkowej. Drzwiczki w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujętego ramą z płaskorzeźbionym przedstawieniem kielicha z hostią w glorii. Na osiach bocznych płaskorzeźbione przedstawienia winnego grona. Tron wystawienia w formie paludamentu, podwójnie podwieszonego po bokach, zwieńczonego koroną zamkniętą.
Cokół dekorowany płycinami wypełnionymi suchym akantem. Pierwsza kondygnacja nastawy ujęta dwiema parami kolumn o kapitelach kompozytowych oraz stojącą między nimi parą pilastrów, w których trzonach znajdują się gabloty na wota. Przed pilastrami na cokołach ustawione dwie figury aniołów. Podpory dźwigają pełne belkowanie, przerwane w partii architrawu i fryzu nad polem środkowym, wyłamane na osi kolumn, na osi pilastrów belkowanie wyłamane pod kątem, w formie impostu z podwieszonymi szyszkami. Na belkowaniu, na obłokach dwie figurki adorujących puttów oraz dwa wazony na cokołach. W polu środkowym wnęka w formie stojącego prostokąta o wciętych górnych narożach, ujęta podwójną ramą, dekorowaną ornamentem roślinnym, z obrazem św. Józefa. Wnęka otoczona z trzech stron gablotami z wotami. Nad nią, w polu belkowania kartusz utworzony z suchego akantu z napisem w polu: „ŚW(IĘTY) JÓZEFIE / MÓDL SIĘ / ZA NAMI”. Druga kondygnacja o szerokości osi środkowej, ustawiona na cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami oraz gablotą z wotami, ujęta dwiema parami pilastrów i spływami wolutowymi oraz stojącą przed nimi parą kolumn, dźwigających zdwojone imposty oraz fragmenty przerwanego, półkolistego przyczółka z siedzącymi puttami. Spływy zdobione festonami utworzonymi z wstęgi oraz kwiatów. Całość zamknięta fragmentem falistego gzymsu oraz Okiem Opatrzności w glorii promienistej. W polu obraz Zaślubin Marii ze św. Józefem w formie stojącego prostokąta o ściętych narożach, ujęty ramą dekorowaną ornamentem roślinnym. Flankowany dwiema prostokątnymi płycinami wypełnionymi akantem. Obie kondygnacje ujęte uszami utworzonymi z suchego akantu. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, kolumny, ornamentyka i profile złocone.




Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowej literaturze wykonanie ołtarza głównego i czterech bocznych w kościele św. Józefa było przypisywane Jerzemu Hankisowi na podstawie analizy formalnej.
Architektura omawianego retabulum jest identyczna jak ołtarza głównego w kościele św. Tomasza w Krakowie (ok. 1700), przypisywanego temu rzeźbiarzowi. Struktury mają takie same podziały, elementy architektoniczne i dekorację (ornamentyka, figury aniołów), różnią się jedynie wykrojem pola głównego, w związku dostosowaniem go do wymiarów różnych obrazów.
Hankis tworzył typowe dla drugiej połowy XVII wieku struktury ołtarzowe, dwukondygnacyjne, o rozbudowanej architekturze, z wykorzystaniem wielu podpór, zwłaszcza w partii pierwszej kondygnacji, zdobione obfitą dekoracją ornamentalną. Charakterystyczny motyw architektoniczny ustawionych pod kątem wazonowatych impostów zakończonych szyszką pojawiał się często w architekturze ołtarzy głównych wykonywanych przez tego rzeźbiarza, przykładowo w kościele św. Tomasza w Krakowie, czy świątyniach w Skaryszewie i w Książu Małym.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. W latach 2007-2008 przeprowadzono pełną konserwację ołtarza głównego.

Streszczenie

Ołtarz główny został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego. Powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Był konsekrowany w 1703 roku przez Kazimierza Łubieńskiego. Architektura omawianego retabulum jest identyczna jak innego przypisywanego temu artyście ołtarza głównego w kościele św. Tomasza w Krakowie (ok. 1700). Hankis tworzył typowe dla drugiej połowy XVII wieku struktury ołtarzowe, dwukondygnacyjne, o rozbudowanej architekturze, z wykorzystaniem wielu podpór zwłaszcza w partii pierwszej kondygnacji, zdobione obfitą dekoracją ornamentalną.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 1", Warszawa 1971
Pasteczka Tomasz, "Jerzy Hankis – snycerz krakowski. Praca magisterska", Kraków 2005
Samek Jan, "Hankis Jerzy" , [w:] "Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3" , red.Maurin Białostocka Jolanta, Derwojed Janusz , Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979 , s. 23-24
Kracik Jan, "Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII-XVIII wieku" , „Nasza Przeszłość” , s. 111-147
Gustaw Romuald, "Klasztor i kościół św. Józefa ss. Bernardynek w Krakowie 1646-1946", Kraków 1947

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-43

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności