Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz został ufundowany po 1718 roku przez rodzinę Pawłowskich z Wieliczki, a konsekrowany 28 sierpnia 1721 przez biskupa Jana Tarłę. Ołtarz pierwotnie był pod wezwaniem bł. Kingi, dopiero później zyskał tytuł Najświętszego Serca Jezusowego. Na początku XIX wieku sprawiono do niego nowy obraz bł. Kingi, a w 1878 roku zmieniono go na obraz przedstawiający Najświętsze Serce Pana Jezusa, autorstwa krakowskiego malarza Antoniego Gramatyki. Obecny obraz również ukazujący Najświętsze Serca Jezusa jest autorstwa Stefana Chmiela z 1943 roku. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz św. Jana Kantego z 1809 roku. Z tego samego roku pochodzi antepedium namalowane przez Michała Stachowicza. Po małej przebudowie ołtarz ponownie konsekrował kardynał Albin Dunajewski 24 listopada 1893. Z inicjatywy gwardiana o. Franciszka Śliwy ołtarz wraz z obrazami poddano konserwacji w czasie drugiej wojny światowej.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Mensa w formie prostopadłościanu, antepedium malowane. Pośrodku medalion z wieńca laurowego. W polu wieńca krzyż oraz skrzyżowane narzędzia Męki Pańskiej na tle błękitnego nieba. Po bokach medalionu wolutowo zakręcona wić roślinna zakończona wazonami z kwiatami. Całość ukazana na ciemnozielonym tle. Retabulum umieszczone na zdwojonym cokole, flankowane kolumnami, ustawionymi na tle zwielokrotnionych pilastrów podtrzymujących wyłamane belkowanie; na osi kolumn przerwany wolutowy przyczółek. W polu głównym nastawy płytka wnęka, ujęta złoconą i profilowaną ramą w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Pośrodku obraz „Najświętsze Serce Jezusa”. W górnej części ramy złocony kartusz z gorejącym sercem w polu. Zwieńczenie o delikatnie wklęsłych bokach ujętych spływami wolutowymi, zamknięte łukiem nadwieszonym. Nad nim złocona muszla palmetowa pomiędzy dwoma spływami wolutowymi. W polu zwieńczenia obraz „Św. Jan Kanty” w ramie o fantazyjnym wykroju. Retabulum flankowane po bokach ażurowymi uszami utworzonymi z liści akantu i przeplatającej je karbowanej wstęgi. Podpory ustawione na bazach, kapitele kompozytowe, trzony kolumn gładkie, natomiast trzony pilastrów kanelowane. Struktura malowana w kolorze ciemnozielonym, ornamenty i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Reprezentuje typ aediculowy - czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem – charakterystyczny dla XVIII wieku. Prawdopodobnie autorem nastawy ołtarzowej byli rzemieślnicy z zakonu oo. franciszkanów. Ołtarze w kościele oo. Franciszkanów w Wieliczce charakteryzują się prostotą i skromnością dekoracji. Zostały wykonane z drewna dębowego, a detale i ornamentyka z miękkiego drewna lipowego. Takie cechy nastaw ołtarzowych regulowało bowiem ustawodawstwo zakonne, które kładło szczególny nacisk na wystrój świątyń franciszkańskich. Statuty z 1629 roku wyraźnie zakazywały złocenia ołtarzy lub obrazów, z wyjątkiem tabernakulum od wewnątrz. Wszystkie sprzęty kościelne miały być niekosztowne i skromne. Szczegółowo określony został materiał, z którego należało budować ołtarze. Na mocy rozporządzenia papieża Urbana VIII „Militantis Ecclesiae” ołtarze i świeczniki w reformackich kościołach miały być wykonane z drzewa orzechowego. Jednak ze względu na brak większej ilości tego materiału w Polsce władze generalne pozwoliły na wykorzystanie drewna dębowego, tak jak w omawianym dziele. Prostotę ołtarza podkreślają również odkrycia ostatniej konserwacji z lat 1992-1993, podczas której wykazano, iż ołtarz nie był pierwotnie polichromowany, lecz występował w naturalnej kolorystyce drewna dębowego. Pierwotnie ołtarz był pod wezwaniem bł. Kingi, patronki górników salinarnych. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz boczny Najświętszego Serca Jezusa w klasztorze oo. Reformatów w Wieliczce powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Reprezentuje typ aediculowy, czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem, który jest charakterystyczny dla XVIII wieku. Ołtarz ufundowała rodzina Pawłowskich z Wieliczki. W polu głównym znajduje się obraz „Najświętsze Serce Jezusa” Stefana Chmiela z 1943 roku, a w zwieńczeniu obraz przedstawiający św. Jana Kantego z 1809 roku. Na szczególną uwagę zasługuje malowane antepedium wykonane w 1809 roku przez Michała Stachowicza, polskiego malarza i grafika epoki romantyzmu. Pierwotnie ołtarz był pod wezwaniem bł. Kingi. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Bibliografia