Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała w XVII wieku w nieznanym warsztacie małopolskim. Była wzmiankowana w aktach wizytacji biskupiej z 1728 oraz 1748 roku. Jest niekompletna, jednak szczęśliwie w inwentarzu kościoła z 1839 roku opisano jej pierwotny wygląd z niezachowanym słupkiem i pełnym baldachimem: „która iest na słupku drewnianym z tarcic sosnowych, stolarską robotą postawiona, filarkami i rozmaitą rzeźbą snycerskiej roboty ozdobiona, kolorami różnych farb i pozłotą odmalowana, na której iest także 4-ch Ewangelistów u dołu odmalowanych, zaś w górze iest Bóg Ojciec, a nad tem Duch w gołębiej postaci, kolorami farb i malarskim srebrem na drzewie odmalowany”.

Opis

Ambona nadwieszona, przyścienna, wsparta na żelaznym pręcie. Kosz na planie ośmioboku; na ściankach płyciny w kształcie wąskich, stojących prostokątów, zamknięte trójbocznie z namalowanymi przedstawieniami symboli ewangelistów z podpisami: „S(ANCTUS) IOANNES”, „S(ANCTUS) MARCUS”, „S(ANCTUS) LVCAS”, „S(ANCTUS) MATHE[US]”. Ścianki wydzielone kolumnami na cokole o gładkich trzonach ze stylizowanymi kompozytowymi kapitelami, dźwigającymi pełne belkowanie wyłamane na ich osi. Na belkowaniu ornamenty małżowinowe. Parapet w formie silnie wystającego, profilowanego gzymsu. Z prawej strony dostawione, jednobiegowe schody z barierką zwieńczoną profilowanym gzymsem. Bariera z dwoma romboidalnymi płycinami, z przedstawieniami modlącego się świętego z modelem kościoła w dłoniach przed Marią i Chrystusem na obłokach oraz Chrystusa błogosławiącego z inskrypcją: „QUINIMO BEATI QVI AVDIVNT VERBVM DEI”. Baldachim na planie ośmioboku o profilowanym gzymsie wsparty na profilowanych listwach. Ambona marmoryzowana w tonacjach bieli, zieleni, błękit; detale złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Czas powstania ambony można ustalić jedynie na podstawie analizy stylistycznej, bowiem brakuje o niej wzmianek w starszych przekazach źródłowych (najwcześniejszy zapis pochodzi z 1728 roku). Ambonę cechują manierystyczne formy oraz silnie załamane gzymsy, świadczące o znacznej plastyczności dzieła, co pozwala datować ten zabytek na XVII wiek. W źródłach archiwalnych brakuje wiadomości na temat autorów obrazów znajdujących się w płycinach ambony, jednak poziom artystyczny dzieł wskazuje na warsztat prowincjonalny. Atrybuty ewangelistów ukazane na ambonie (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, ambona niekompletna, brak zwieńczenia baldachimu oraz podstawy całości, odpryski warstwy malarskiej na obrazach. Konserwację ambony przeprowadzono w 2008 roku.

Streszczenie

Ambona powstała w XVII wieku w nieznanym warsztacie małopolskim. Jest niekompletna, jednak szczęśliwie w inwentarzu kościoła z 1839 roku opisano jej pierwotny wygląd z niezachowanym słupkiem i pełnym baldachimem.

Bibliografia