Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz został ufundowany przez rodzinę Marcina Matusika i mieszczan wielickich po 1718 roku, a przed datą jego konsekracji przez biskupa Jana Tarłę w 1721 roku. W 1893 roku sprawiono nową mensę do ołtarza. Dnia 4 listopada 1893 kardynał Albin Dunajewski konsekrował ponownie ołtarz. Pierwotnie znajdował się on po stronie północnej kościoła (w pierwszym przęśle od arkady tęczowej), natomiast obecnie znajduje się po stronie przeciwnej w drugim przęśle. Jednak nie tylko usytuowanie ołtarza uległo zmianie, ale również jego wystrój malarski. Niegdyś w polu głównym ołtarza znajdował się obraz przedstawiający św. Kazimierza Królewicza, a następnie obraz św. Piotra z Alkantary pędzla Michała Stachowicza. Niestety dzieło Stachowicza szybko uległo zniszczeniu. Płótno to odtworzył o. Emilian Partykiewicz w 1869 roku. Obecnie w polu głównym znajduje się wizerunek św. Kingi autorstwa Michała Stachowicza, który został przeniesiony z ołtarza św. Kingi (po przeniesieniu obrazu św. Kingi ołtarz jest pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa). W 1809 roku w zwieńczeniu ołtarza umieszczono wizerunek św. Walentego oraz założono antepedium namalowane również przez Michała Stachowicza (obecnie ołtarz zdobi nowe antepedium z płaskorzeźbionym przedstawieniem Baranka Bożego). Na mensie stoi popiersie błogosławionego Adolfa Kolpinga. W 1878 roku Seweryn Mojżeszek pomalował strukturę ołtarza na kolor dębowy. Ołtarz poddano konserwacji także podczas drugiej wojny światowej z inicjatywy gwardiana o. Franciszka Śliwy, a następnie odnowiono i ponownie poświęcono w 1992 roku, w 700. rocznicę śmierci św. Kingi.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Mensa w formie prostopadłościanu. Antepedium proste z płaskorzeźbionym przedstawieniem Baranka Bożego w polu. Retabulum umieszczone na zdwojonym cokole, flankowane kolumnami, ustawionymi na tle zwielokrotnionych pilastrów podtrzymujących wyłamane belkowanie; na osi kolumn przerwany wolutowy przyczółek. W polu głównym nastawy płytka wnęka, ujęte złoconą i profilowaną ramą w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Pośrodku obraz „Św. Kinga”. W górnej części ramy złocony kartusz. Zwieńczenie o delikatnie wklęsłych bokach ujętych spływami wolutowymi, zamknięte łukiem nadwieszonym. Nad nim złocona muszla palmetowa między dwoma spływami wolutowymi. W polu zwieńczenia obraz „Św. Walenty” w ramie o fantazyjnym wykroju. Retabulum flankowane po bokach ażurowymi uszami utworzonymi z liści akantu i przeplatającej je karbowanej wstęgi. Podpory ustawione na bazach, kapitele kompozytowe, trzony kolumn gładkie, natomiast trzony pilastrów kanelowane. Struktura malowana w kolorze ciemnozielonym, ornamenty i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Reprezentuje typ aediculowy - czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem – charakterystyczny dla XVIII wieku. Prawdopodobnie autorem nastawy ołtarzowej byli rzemieślnicy z zakonu oo. franciszkanów. Ołtarze w kościele oo. Franciszkanów w Wieliczce charakteryzują się prostotą i skromnością dekoracji. Zostały wykonane z drewna dębowego, a detale i ornamentyka z miękkiego drewna lipowego. Takie cechy nastaw ołtarzowych regulowało bowiem ustawodawstwo zakonne, które kładło szczególny nacisk na wystrój świątyń franciszkańskich. Statuty z 1629 roku wyraźnie zakazywały złocenia ołtarzy lub obrazów, z wyjątkiem tabernakulum od wewnątrz. Wszystkie sprzęty kościelne miały być niekosztowne i skromne. Szczegółowo określony został materiał, z którego należało budować ołtarze. Na mocy rozporządzenia papieża Urbana VIII „Militantis Ecclesiae” ołtarze i świeczniki w reformackich kościołach miały być wykonane z drzewa orzechowego. Jednak ze względu na brak większej ilości tego materiału w Polsce władze generalne pozwoliły na wykorzystanie drewna dębowego, tak jak w omawianym dziele. Prostotę ołtarza podkreślają również odkrycia ostatniej konserwacji z lat 1992-1993, podczas której wykazano, iż ołtarz nie był pierwotnie polichromowany, lecz występował w naturalnej kolorystyce drewna dębowego. Interesująca jest nie tylko struktura samego ołtarza, ale również długa i skomplikowana wędrówka jego wystroju malarskiego, który zmieniał się wielokrotnie w historii kościoła. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Streszczenie

Omawiany ołtarz boczny w klasztorze oo. Reformatów w Wieliczce powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni. Reprezentuje typ aediculowy, czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem, który jest charakterystyczny dla XVIII wieku. Ołtarz ufundował Marcin Matusik oraz mieszczanie wieliccy. W ołtarzu wielokrotnie zmieniano obrazy. Pierwotnie w polu głównym znajdował się obraz przedstawiający św. Kazimierza Królewicza, następnie obraz św. Piotra z Alkantary pędzla Michała Stachowicza, a później kopia obrazu Stachowicza wykonana przez o. Emiliana Partykiewicza w 1869 roku. Obecnie w polu głównym znajduje się wizerunek św. Kingi, który został przeniesiony z ołtarza św. Kingi (obecnie ołtarz Najświętszego Serca Jezusa). W 1809 roku w zwieńczeniu ołtarza umieszczono wizerunek św. Walentego oraz założono antepedium namalowane przez Michała Stachowicza (w tej chwili ołtarz zdobi nowe antepedium z płaskorzeźbionym przedstawieniem Baranka Bożego). Na mensie stoi popiersie błogosławionego Adolfa Kolpinga. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Bibliografia