Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Antoniego powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa ufundowany przez dobrodziejów klasztoru. Był konsekrowany przez Kazimierza Łubieńskiego w 1703 roku. W 1875 roku ojciec Franciszek Soja odnowił wszystkie ołtarze w kościele, a w 1902 roku pozłocono je. Podczas odnowienia kościoła w 1913 roku, Filip Woźniak wykonał nowe złocenia retabulów. W 1934 roku podczas renowacji kościoła odmalowano ołtarz. W latach siedemdziesiątych XX wieku (po 1972) odnowiono w kościele wszystkie nastawy. Ołtarz św. Antoniego przeszedł pełną konserwację w latach 2008-2009.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole z wyodrębnionymi dwoma prostopadłościanami. Ołtarz prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium ujęte profilowaną, złoconą ramą, na tle fioletowego pola mandorla z chrystogramem Chi Rho oraz literami alfa i omega, w glorii promienistej. Cokół w górnej strefie dekorowany płycinami wypełnionymi akantem. Nastawa flankowana parą kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, wyłamane pod kątem na ich osi, z siedzącymi na nim puttami, o fryzie dekorowanym rozetami. Pole centralne niemal w całości wypełnione wnęką ujętą profilowaną ramą zdobioną miejscami ornamentem roślinnym, w formie stojącego prostokąta o wklęsłych górnych narożach. We wnęce obraz z przedstawieniem św. Antoniego Padewskiego, na zasuwie św. Elżbiety Węgierskiej. Nad obrazem, w polu belkowania kartusz utworzony z akantu, kampanuli i liści z napisem „S(ANC)T(E) ANTONI / ORA PRO NOBIS”. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z akantu i kampanuli. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta o lekko wklęsłych bokach, zamknięte fragmentem falistego gzymsu, na którym siedzi putto i uskrzydlona główka anielska. W polu obraz Chrystusa dźwigającego krzyż w formie stojącego owalu, ujęty ramą zdobioną wieńcem laurowym. Zwieńczenie dekorowane w polu czterema rozetami, flankowane uszami z akantu. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, ze złoconymi kolumnami, profilami i ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowej literaturze wykonanie ołtarza głównego i czterech bocznych w kościele św. Józefa było przypisywane Jerzemu Hankisowi na podstawie analizy formalnej. Ołtarz św. Antoniego stanowi parę z retabulum św. Agnieszki, które stoi naprzeciwko niego, w tym samym przęśle. Oba mają taką samą strukturę architektoniczną. Retabulum św. Antoniego reprezentuje typ aediculowy, a więc prostej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem. Płaszczyznę lica ołtarza przełamują wyłamane pod kątem elementy belkowania na osi kolumn. Pole środkowe niemal w całości wypełnione jest wnęką na obraz, przerywa nawet architraw belkowania, co jest charakterystyczne dla nastaw jeszcze z pierwszej połowy XVII wieku.
Retabulum św. Antoniego z kościoła św. Józefa w Krakowie jest podobne do innych tworzonych w warsztacie Hankisa ołtarzy bocznych, jak przypisywanych mu retabulów w kościele Dominikanów w Tarnobrzegu, kościele parafialnym w Książu Małym czy w kościele Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wszystkie one mają wyłamane pod kątem fragmenty belkowania. Jak w większości ołtarzy tworzonych przez tego rzeźbiarza, w ich dekoracji dominuje suchy akant wypełniający płyciny cokołów i tworzący uszy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji w latach 2008-2009.

Streszczenie

Ołtarz św. Antoniego powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa ufundowany przez dobrodziejów klasztoru. Był konsekrowany przez Kazimierza Łubieńskiego w 1703 roku. Retabulum św. Antoniego reprezentuje typ aediculowy. Jest podobne do innych tworzonych w warsztacie Hankisa ołtarzy bocznych, jak przypisywanych mu retabulów w kościele dominikanów w Tarnobrzegu, kościele parafialnym w Książu Małym czy w kościele Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Bibliografia