Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Klasztor Sióstr Bernardynek
Tagi
mała architektura sztuka pierwszej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
pierwsze przęsło ściany zachodniej
Identyfikator
DZIELO/24848
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
około 1702 roku
Fundator
Franciszek Leśniowicz
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenienie, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 3 m
wysokość – 8 m
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Franciszka został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego. Powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Był konsekrowany przez Kazimierza Łubieńskiego w 1703 roku. W 1875 roku ojciec Franciszek Soja odnowił wszystkie ołtarze w kościele. Następnie w 1902 roku pozłocono je. Podczas odnowienia świątyni w 1913 roku Filip Woźniak wykonał nowe złocenia ołtarzy, a w 1934 roku podczas renowacji kościoła odmalowano je. W latach siedemdziesiątych XX wieku (po 1972) odnowiono w kościele wszystkie ołtarze. Retabulum św. Franciszka przeszło pełną konserwację w latach 2008-2009.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole z wyodrębnionymi dwoma prostopadłościanami. Ołtarz prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium ujęte profilowaną, złoconą ramą, na tle fioletowego pola mandorla z chrystogramem Chi Rho oraz literami alfa i omega, w glorii promienistej. Cokół w górnej strefie dekorowany płycinami wypełnionymi akantem. Nastawa flankowana parą kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, częściowo przerwane pośrodku, z siedzącymi na nim puttami, o fryzie dekorowanym rozetami. Pole centralne niemal w całości wypełnione wnęką ujętą ramą zdobioną ornamentem roślinnym, w formie stojącego prostokąta z wyłamanym schodkowo fragmentem w górnym boku, wypełnionym akantem. We wnęce obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka”, na zasuwie przedstawienie św. Klary. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z akantu i kampanuli. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta o lekko wklęsłych bokach, zamknięte fragmentem falistego gzymsu z obłokami, puttem i dwoma uskrzydlonymi główkami anielskimi. W polu obraz św. Elżbiety Węgierskiej w formie stojącego prostokąta o ściętych narożach, ujęty ramą zdobioną ornamentem roślinnym. W miejscu naroży cztery rozety. Zwieńczenie flankowane uszami z akantu i kampanuli. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, ze złoconymi kolumnami, profilami i ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowej literaturze wykonanie ołtarza głównego i czterech bocznych w kościele św. Józefa było przypisywane Jerzemu Hankisowi na podstawie analizy formalnej. Ołtarz św. Franciszka stanowił niegdyś parę z niezachowanym ołtarzem Wniebowzięcia, który stał naprzeciwko niego, w tym samym przęśle. Najprawdopodobniej retabula miały taką samą strukturę architektoniczną. Retabulum św. Franciszka reprezentuje typ aediculowy, a więc prostej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem. Lico ołtarza jest płaskie, jedynie para kolumn wyłamana jest na osi. Pole środkowe niemal w całości wypełnione jest wnęką na obraz, przerywa nawet architraw i fryz belkowania, co jest charakterystyczne dla nastaw jeszcze z pierwszej połowy XVII wieku.
Retabulum św. Franciszka z kościoła św. Józefa w Krakowie jest podobne do innych tworzonych w warsztacie Hankisa ołtarzy bocznych, jak przypisywanych mu nastaw w kościele Dominikanów w Tarnobrzegu czy kościele parafialnym w Skaryszewie. Wszystkie one mają płaskie lico oraz podobną formę zwieńczenia. Jak w większości ołtarzy tworzonych przez tego rzeźbiarza, w ich dekoracji dominuje suchy akant wypełniający płyciny cokołów i tworzący uszy.


Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji w latach 2008-2009.

Streszczenie

Ołtarz św. Franciszka został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza, oficjała pileckiego. Powstał przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Był konsekrowany przez Kazimierza Łubieńskiego w 1703 roku. Retabulum św. Franciszka reprezentuje typ aediculowy. Jest podobne do innych tworzonych w warsztacie Hankisa ołtarzy bocznych, jak przypisywanych mu retabulów w kościele Dominikanów w Tarnobrzegu czy kościele parafialnym w Skaryszewie.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 1", Warszawa 1971
Gustaw Romuald, "Klasztor i kościół św. Józefa ss. Bernardynek w Krakowie 1646-1946", Kraków 1947
Kracik Jan, "Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII-XVIII wieku" , „Nasza Przeszłość” , s. 111-147
Samek Jan, "Hankis Jerzy" , [w:] "Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3" , red.Maurin Białostocka Jolanta, Derwojed Janusz , Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979 , s. 23-24

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-58

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności