Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała w czwartej ćwierci XVIII wieku, zapewne wraz z budową kościoła w Bieńkówce. Według zapisów w kronice parafialnej w 1895 roku wykonano nowe schody na ambonę, a w 1900 roku Bronisława Piotrowska, żona byłego nauczyciela z Bieńkówki ufundowała „przykrycie na ambonę”. Ambona została odnowiona w 1887 roku.

Opis

Ambona wisząca, przyścienna, z wejściem od lewej strony w postaci jednobiegowych schodów z balustradą. Kosz na planie czworoboku, na wypukłym cokole, flankowany na narożach spływami wolutowymi, od dołu ujęty niską szyszką; parapet w formie profilowanego gzymsu, wyłamanego nad osiami. Ścianki kosza zdobione prostokątnymi płycinami z malowanymi przedstawieniami czterech ewangelistów, ujętymi złoconymi ramami. Obraz umieszczony na ściance przedniej ambony przedstawia św. Mateusza oraz św. Łukasza w towarzystwie odpowiadających im atrybutów: człowieka i woła, a na obrazie na ściance bocznej ambony ukazano: św. Jana z orłem oraz św. Marka z lwem. Ewangeliści zostali przedstawieni frontalnie, w postawie stojącej, w delikatnym kontrapoście z prawą nogą ugiętą w kolanie. W prawych dłoniach trzymają pióra do pisania, a w lewych otwartą księgę (za wyjątkiem św. Marka, który w lewej dłoni trzyma pióro, a w prawej zamkniętą księgę). Święci ubrani są w długie suknie z długimi rękawami w kolorze niebieskim (św. Marek w kolorze różowym) oraz żółte płaszcze (św. Jan — płaszcz w kolorze czerwonym, a św. Marek — w kolorze niebieskim). Święci mają charakterystyczne duże i bose stopy; twarze podłużne, z dużymi oczami i krótkimi brodami (św. Jan bez zarostu); włosy długie, zaczesane do tyłu. Wokół głów mają złote, koliste nimby. Tło obrazów stonowane, ugrowe. Święty Łukasz, św. Marek oraz człowiek i orzeł trzymają kałamarze. U dołu podpisy: „S(więty) Mateusz”, „S(więty) Łukasz”, „S(więty) Jon”, „S(więty) Marek". Struktura ambony polichromowana na beżowy kolor, a profilowania i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona o nieustalonej atrybucji, późnobarokowa, zdobiona na ściankach typowymi dla ambon przedstawieniami czterech ewangelistów z charakterystycznymi dla nich atrybutami. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”. Interesującym elementem na obrazie jest trzymanie przez orła kałamarza w dziobie. Motyw ten pojawił się już w grafice Gottfrieda Bernharda Götza „Św. Jan Ewangelista” po 1744 roku oraz na gruncie polskim, np. na fragmencie polichromii w kościele Bernardynów w Leżajsku z lat około 1757-1758 Stanisława Stroińskiego, Macieja Millera (?) oraz na obrazie „Św. Jan Ewangelista” w kościele w Igołomi z XVIII wieku. Schody prowadzące do ambony są nowsze, wykonane w 1895 roku.

Streszczenie

Ambona późnobarokowa o nieustalonej atrybucji z dwoma obrazami w płycinach kosza ukazującymi św. Mateusza, św. Łukasza, św. Jana i św. Marka.

Bibliografia