Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Budzów
Miejscowość
Bieńkówka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sułkowice
Parafia
Parafia Przenajświętszej Trójcy
Tagi
ambona człowiek Götz Gottfried Bernhard lew orzeł św. Jan św. Łukasz św. Marek św. Mateusz wół
Miejsce przechowywania
prezbiterium, ściana południowa
Identyfikator
DZIELO/13747
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVIII wieku; schody na ambonę: 1895 rok
Technika i materiał
drewno, cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone; olej na desce
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ambona powstała w czwartej ćwierci XVIII wieku, zapewne wraz z budową kościoła w Bieńkówce. Według zapisów w kronice parafialnej w 1895 roku wykonano nowe schody na ambonę, a w 1900 roku Bronisława Piotrowska, żona byłego nauczyciela z Bieńkówki ufundowała „przykrycie na ambonę”. Ambona została odnowiona w 1887 roku.

Opis

Ambona wisząca, przyścienna, z wejściem od lewej strony w postaci jednobiegowych schodów z balustradą. Kosz na planie czworoboku, na wypukłym cokole, flankowany na narożach spływami wolutowymi, od dołu ujęty niską szyszką; parapet w formie profilowanego gzymsu, wyłamanego nad osiami. Ścianki kosza zdobione prostokątnymi płycinami z malowanymi przedstawieniami czterech ewangelistów, ujętymi złoconymi ramami. Obraz umieszczony na ściance przedniej ambony przedstawia św. Mateusza oraz św. Łukasza w towarzystwie odpowiadających im atrybutów: człowieka i woła, a na obrazie na ściance bocznej ambony ukazano: św. Jana z orłem oraz św. Marka z lwem. Ewangeliści zostali przedstawieni frontalnie, w postawie stojącej, w delikatnym kontrapoście z prawą nogą ugiętą w kolanie. W prawych dłoniach trzymają pióra do pisania, a w lewych otwartą księgę (za wyjątkiem św. Marka, który w lewej dłoni trzyma pióro, a w prawej zamkniętą księgę). Święci ubrani są w długie suknie z długimi rękawami w kolorze niebieskim (św. Marek w kolorze różowym) oraz żółte płaszcze (św. Jan — płaszcz w kolorze czerwonym, a św. Marek — w kolorze niebieskim). Święci mają charakterystyczne duże i bose stopy; twarze podłużne, z dużymi oczami i krótkimi brodami (św. Jan bez zarostu); włosy długie, zaczesane do tyłu. Wokół głów mają złote, koliste nimby. Tło obrazów stonowane, ugrowe. Święty Łukasz, św. Marek oraz człowiek i orzeł trzymają kałamarze. U dołu podpisy: „S(więty) Mateusz”, „S(więty) Łukasz”, „S(więty) Jon”, „S(więty) Marek". Struktura ambony polichromowana na beżowy kolor, a profilowania i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona o nieustalonej atrybucji, późnobarokowa, zdobiona na ściankach typowymi dla ambon przedstawieniami czterech ewangelistów z charakterystycznymi dla nich atrybutami. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”. Interesującym elementem na obrazie jest trzymanie przez orła kałamarza w dziobie. Motyw ten pojawił się już w grafice Gottfrieda Bernharda Götza „Św. Jan Ewangelista” po 1744 roku oraz na gruncie polskim, np. na fragmencie polichromii w kościele Bernardynów w Leżajsku z lat około 1757-1758 Stanisława Stroińskiego, Macieja Millera (?) oraz na obrazie „Św. Jan Ewangelista” w kościele w Igołomi z XVIII wieku. Schody prowadzące do ambony są nowsze, wykonane w 1895 roku.

Streszczenie

Ambona późnobarokowa o nieustalonej atrybucji z dwoma obrazami w płycinach kosza ukazującymi św. Mateusza, św. Łukasza, św. Jana i św. Marka.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Michalczyk Zbigniew, "W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku", Warszawa 2016
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959

Jak cytować?

Maria Działo, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-3

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności