Ogrojec z figurami świętych

Dzieje zabytku

W 1864 roku wydłużono prezbiterium kościoła w Gdowie na wschód, a na jego zewnętrznej ścianie wybudowano Ogrójec. Według „Liber memorabilium” parafii gdowskiej „stanął i Ogrójec nowy – z ozdobą i pięciu statuami 1. Najśw(ętszej) Maryi Panny Niepokalanie Poczętej 2. S(więtego) Wojciecha. 3. S(więtego) Stanisława Biskupa Krakowskiego. 4. S(więtego) Walentego i 5. S(więtego) Ludwika”. W późniejszym czasie w kaplicy wtórnie zaaranżowano niszę z figurą Chrystusa do grobu (1891).

Opis

Ogrójec w formie murowanego, tynkowanego wykusza z wnęką w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym; ustawiony na kamiennej podmurówce, zakończony profilowanym gzymsem i daszkiem okapowym. Ogrójec wieńczy szczyt w formie cokołu z wyodrębnionymi pięcioma postumentami w układzie schodkowym, na których stoją kamienne figury. Pośrodku cokołu rzeźbione w zaprawie Oko Opatrzności w trójkątnym polu, ujętym profilowaną opaską tynkową. Na postumentach od lewej figury św. Ludwika, św. Stanisława z Piotrowinem, Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, św. Wojciecha i św. Walentego.
Święty Ludwik ukazany frontalnie, z rękami złożonymi w geście modlitwy. Twarz ma okoloną krótkimi włosami i brodą. Ubrany jest w krótką tunikę i spodnie, na nogach ma wysokie buty. Na ramiona ma narzucony płaszcz, opadający na plecy, zaś przez tors przewiązany pas z mieczem, znajdującym się przy lewym boku, na głowie korona zamknięta.
Święty Stanisław ukazany frontalnie, obie ręce ma ugięte i wyciągnięte do przodu, w lewej trzyma pastorał. Twarz ma okoloną krótkimi włosami. Ubrany jest w albę, rokietę i kapę, na piersi ma krzyż pektoralny, zaś na głowie infułę. U jego nóg leżąca półpostać Piotrowina.
Matka Boska ukazana frontalnie, stoi na półkuli z wężem, obie dłonie ma złożone na piersi. Twarz ma okoloną długimi włosami, opadającymi na ramiona. Ubrana jest w suknię przepasaną w talii oraz płaszcz zapięty na piersi i opadający kaskadowo po bokach postaci.
Święty Wojciech ukazany frontalnie, w kontrapoście, w lewej ręce trzyma laskę zakończoną krzyżem, prawą unosi w geście błogosławieństwa. Twarz ma okoloną krótką bodą i włosami. Ubrany jest w albę, rokietę, stułę i kapę, na piersi ma krzyż pektoralny, na dłoniach rękawiczki, a na głowie infułę z krzyżem.
Święty Walenty ukazany frontalnie, w obu ugiętych rękach trzyma z przodu otwartą księgę. Twarz ma okoloną krótkimi włosami. Ubrany jest w sutannę, komżę, stułę, a na głowie ma biret.
W dolnej części wnęki Ogrójca nisza w formie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, wewnątrz figura Chrystusa do grobu. Ponad nią zawieszony krucyfiks.

Zarys problematyki artystycznej

Tradycyjnie na zewnętrznej ścianie prezbiterium w kościołach parafialnych umieszczano kaplicę. Pierwotnie znajdowało się tam przedstawienie modlitwy Chrystusa w Getsemani, po czym pozostała nazwa tego miejsca – Ogrójec. W późniejszym czasie zaczęto sytuować tam wizerunki Chrystusa Ukrzyżowanego. Obok ambon i latarni dla zmarłych ogrójce stanowią pozostałość po cmentarzach przykościelnych. Były to jedne z tych miejsc na cmentarzu, gdzie dawniej podczas poszczególnych świąt ludność zbierała się i modliła.
Gdowski Ogrójec nietypowo wieńczy szczyt z sumarycznie opracowanymi w kamieniu figurami świętych i Marii. Wydaje się, że ikonografia postaci dobrana była raczej swobodnie, bez związku z tym miejscem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki mechaniczne, zabrudzenia.

Streszczenie

W 1864 roku wydłużono prezbiterium kościoła na wschód, a na jego zewnętrznej ścianie wybudowano Ogrójec zwieńczony szczytem z kamiennymi figurami świętych i Marii. W późniejszym czasie w kaplicy wtórnie zaaranżowano niszę z figurą Chrystusa do grobu (1891). Ogrójce stanowiły kaplice tradycyjnie umieszczane na zewnętrznej ścianie prezbiterium w kościołach parafialnych, jako pozostałość po cmentarzach przykościelnych. Były to jedne z tych miejsc na cmentarzu, gdzie dawniej podczas poszczególnych świąt ludność zbierała się i modliła.

Bibliografia