Ambona

Dzieje zabytku

Ambonę odnawiano dwukrotnie w XIX wieku: w 1866 oraz w 1872 roku. Ostatnią renowację z tego okresu szczegółowo opisano w kronice parafialnej: „Ambona czyli kazalnica przez P. Plazewskiego [?] z Kalwaryi, podniesiona o kilka cali z dodaniem nowego daszku nad nią, którego wcale nie było, a zatem wyglądała niedokończona”. Najnowsze konserwacje wykonano w 2006 i 2008 roku.

Opis

Ambona, przyścienna, wisząca, z jednobiegowymi schodami od strony prezbiterium. Kosz w formie czworoboku o ściętych narożach ze spływami wolutowymi. Ścianki kosza zdobione są nieregularną ramą z ornamentu rocaille'owego. W płycinie czołowej (południowej) płaskorzeźba Siewcy. Woluty zdobione ornamentami kwiatowymi w formie girland podtrzymują mocno wysunięte, wyłamane na ich osi belkowanie. Kosz od dołu zakończony jest stożkiem ujętym czterema wolutami, dekorowanymi motywami roślinnymi, zakończony roacille’ową szyszką. Zaplecek w kształcie stojącego prostokąta, ujęty dwoma kanelowanymi pilastrami podtrzymującymi belkowanie wyłamane nad osią główną. W dolnej części zaplecka drzwiczki zamknięte łukiem odcinkowym, a w górnej płaskorzeźbiona dekoracja rocaille’owa. Po bokach zaplecka ażurowe rocaille’owe uszy. Baldachim powtarzający rzut kosza z lambrekinem podwieszonym u dołu i zamknięty silnie wysuniętym gzymsem. Zwieńczenie uformowane z czterech wolut spiętych w kabłąk, na którego szczycie na niskim kwadratowym cokole ustawiona jest figura Michała Archanioła depczącego szatana. W podniebieniu gołębica Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Polichromia w kolorze białym, ornamentyka złocona, gołębica srebrzona, podniebienie baldachimu malowane na niebiesko.

Zarys problematyki artystycznej

Ambonę prawdopodobnie wykonał anonimowy pracownik Antoniego Gegenbaura w drugiej połowie XVIII wieku. Przypisuje się mu również autorstwo małej figurki św. Józefa z ołtarzyka Matki Boskiej Dobrej Rady w kościele Bernardynów w Krakowie, a także figury dwóch aniołów w ołtarzu św. Jana Chrzciciela w tym kościele (umowę na wykonanie tych dzieł podpisał Antoni Gegenbaur 13 listopada 1763). Rzeźby te nie posiadają charakterystycznej dla Gegenbaura ekspresyjnej maniery, lecz klasyczny kontrapost i wyczuwalną cielesność pod obfitymi draperiami. Dlatego można przypuszczać, iż mistrz zlecił to zadanie swojemu pomocnikowi. Podobne cechy mają figury w ołtarzu Jezusa Miłosiernego w kościele św. Floriana w Krakowie z 1761 roku, rzeźby w ołtarzu głównym w Sancygniowie (1763-1765), wyposażenie kościoła św. Andrzeja w Sieciechowicach, figury z dawnego ołtarza w kościele w Niegowici, a także ołtarz główny w kościele w Marcyporębie. Figury z tutejszego ołtarza są niemal powtórzeniem dzieł z Sancygniowa, Sieciechowic i Niegowici (obecnie w Mętkowie). Autor dzieł często bowiem posługiwał się swoistym autoplagiatem. Z kolei omawiana ambona formalnie i ikonograficznie jest niemal powtórzeniem ambony z kościoła w Sieciechowicach. W zakresie ornamentyki anonimowy pomocnik Antoniego Gegenbaura stosował motywy późnorokokowe – zwykle bujne i płomieniste rocaille’e z kwiatami, z których budował duże, ażurowe kompozycje (takie jak uszy w zaplecku ambony). Warsztat Antoniego Gegenbaura należy do nurtu południowoniemieckiego, wyrażającego się dużą ekspresją. W rzeźbie krakowskiej nurt ten wiązał się z twórczością artystów napływowych. Sam Gegenbaur przybył do Krakowa z Austrii (zapewne ze swoim pomocnikiem) w 1755 roku, zmarł w 1773 roku. W tych latach można zamknąć okres jego działalności w Polsce. A po roku od jego śmierci samodzielną twórczość jego współpracownika. Dzieła Antoniego Gegenbaura można odnaleźć m.in. w krakowskich kościołach: Bernardynów, Bożego Ciała czy św. Marka, a jego współpracownika w mniejszych miejscowościach poza terenem Krakowa.

Streszczenie

Ambonę wykonał prawdopodobnie anonimowy pracownik Antoniego Gegenbaura w drugiej połowie XVIII wieku. Autor dzieł często posługiwał się swoistym autoplagiatem. Omawiana ambona formalnie i ikonograficznie jest niemal powtórzeniem ambony z kościoła w Sieciechowicach. W zakresie ornamentyki anonimowy pomocnik Antoniego Gegenbaura stosował motywy późnorokokowe – zwykle bujne i płomieniste rocaille’e z kwiatami, z których budował duże, ażurowe kompozycje (takie jak uszy w zaplecku ambony). Warsztat Antoniego Gegenbaura należy do nurtu południowoniemieckiego, wyrażającego się dużą ekspresją. W rzeźbie krakowskiej nurt ten wiązał się z twórczością artystów napływowych. Sam Gegenbaur przybył do Krakowa z Austrii (zapewne ze swoim pomocnikiem) w 1755 roku, zmarł w 1773 roku. W tych latach można zamknąć okres jego działalności w Polsce. A po roku od jego śmierci samodzielną twórczość jego współpracownika.

Bibliografia