Myślenice

Opis topograficzny

Myślenice to miasto, siedziba gminy miejsko-wiejskiej i stolica powiatu myślenickiego w województwie małopolskim. Miejscowość położona jest w dolinie rzeki Raby i jej lewego dopływu Bysinki pomiędzy wzgórzami Dalin, Chełm i Uklejna, na granicy między Pogórzem Wielickim i Pogórzem Wiśnickim. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 7 łącząca Kraków z Rabką Zdrojem.

Streszczenie dziejów

Myślenice powstały w pierwszej połowie XIII wieku jako osada broniąca dostępu do Krakowa od południa. Przed 1301 rokiem były już wsią na prawie niemieckim. W 1342 roku król Kazimierz Wielki pozwolił na założenie miasta mieszczanom wielickim – Hynkowi synowi Wilhelma i Hynkowi synowi Pawła, którzy przed 1354 rokiem dokonali lokacji. W 1457 roku miasto zajęły zbuntowane wojska zaciężne, które zniszczyły m.in. kościół parafialny. Kazimierz Jagiellończyk po zwycięstwie nad rebeliantami nakazał rozebrać zamek myślenicki. W 1557 roku Spytek Jordan przekazał wójtostwo myślenickie kasztelanii krakowskiej. W 1588 roku miasto zostało spustoszone przez żołnierzy Piotra Myszkowskiego kwaterujących na leżach zimowych. W 1601 i 1624 roku padło z kolei ofiarą epidemii, a w 1626 roku uległo zniszczeniu na skutek pożaru. W 1633 roku do kościoła parafialnego sprowadzono uważany za cudowny obraz Matki Boskiej, co uczyniło miasto celem licznych pielgrzymek. Myślenice bardzo ucierpiały w czasie potopu szwedzkiego, a następnie wojny północnej, po których nie odzyskały dawnego znaczenia mimo przychylności Wettynów i Stanisława Augusta Poniatowskiego. W konsekwencji pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 roku miasto znalazło się pod władzą Habsburgów. W latach 1782-1819 Myślenice stały się siedzibą cyrkułu, co pozytywnie, aczkolwiek krótkotrwale, wpłynęło na ich rozwój gospodarczy. W 1831 roku wybuchła epidemia cholery. W latach 1844-1845 wielka powódź spowodowała nieurodzaj i klęskę głodu, które powtórzyły się w 1847 roku. Miasto zaczęło się rozwijać po reformach politycznych lat sześćdziesiątych XIX wieku, w wyniku których stało się siedzibą powiatu. Na przełomie XIX i XX wieku powstały m.in nowy ratusz, starostwo powiatowe, gimnazjum ogólnokształcące, straż pożarna, budynek „Sokoła” oraz pierwsze zakłady przemysłowe. W czasie pierwszej wojny światowej wojska rosyjskie nie zajęły miasta. W okresie międzywojennym w Myślenicach prężnie działało Stronnictwo Ludowe. Wtedy powstało też uzdrowisko nad Rabą. W czasie drugiej wojny światowej miasto znalazło się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Niemieckie władze okupacyjne stosowały terror i wymordowały miejscowych Żydów. W czasach PRL znacjonalizowano nieliczne fabryki i uprzemysłowiono miasto. Wtedy powstała też większość istniejących do dzisiaj instytucji powiatowych, mimo likwidacji tego szczebla administracji w 1975 roku. Po przemianach 1989 roku przywrócono samorząd, a w 1999 roku Myślenice na powrót stały się miastem powiatowym z szeroką ofertę kulturalno-oświatową.

Dzieje miejscowości

Myślenice powstały w pierwszej połowie XIII wieku jako osada broniąca dostępu do Krakowa od południa. Informację na temat „brony” będącej prawdopodobnie pierwszą twierdzą zlokalizowaną na miejscu późniejszego zameczku pod wzgórzem Uklejna pochodzą z dokumentu dotyczącego sporu o pełnienie straży toczącego się w latach 1253-1258 między poddanymi klasztoru tynieckiego i osadnikami książęcymi. W dokumencie wystawionym w 1301 roku przez Stefana, wielkorządcę księżnej Gryfiny został wymieniony rycerz Maciej z Myślenic, który prawdopodobnie był właścicielem wsi leżącej u podnóża książęcej twierdzy. W spisach świętopietrza za lata 1325-1327 znajduje się pierwsza informacja o miejscowej parafii katolickiej, której plebanem był wówczas ksiądz Wacław. W 1342 roku król Kazimierz Wielki potwierdził sprzedaż sołectwa myślenickiego mieszczanom wielickim – Hynkowi synowi Wilhelma i Hynkowi synowi Pawła. Wystawiony przy tej okazji dokument poświadcza, że wieś Myślenice była już wcześniej lokowana na prawie niemieckim. Nabywcy uzyskali zgodę na założenie miasta na prawie magdeburskim, ponadto król gwarantował osadzie prawo składu oraz organizacji dorocznego jarmarku. Mieszczanie wieliccy dokonali lokacji przed 1354 rokiem, kiedy zmarły już Hynko syn Wilhelma został określony w dokumencie jako wójt myślenicki. Dwa lata później miasto odgrywało już znaczącą rolę, ponieważ Kazimierz Wielki wyznaczył jego wójta na członka sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim. W 1364 roku wójtostwem myślenickim podzielili się Hanko i Mikołaj, synowie Hynka. Pierwszy z nich za osiągnięcia podczas sprawowania funkcji bachmistrza wielickiego został podniesiony przez króla do stanu rycerskiego. Po śmierci Hanka w 1398 roku jego część wójtostwa odziedziczył syn Jan Jordan z Zakliczyna, który w następnych latach niejednokrotnie toczył spory sądowe ze stryjem i stryjną. Konflikty były spowodowane podziałem obowiązków wynikającym z naprzemiennego sprawowania funkcji wójta. Władysław Jagiełło odwiedził miasto w czasie polowania w 1429 roku. Pięć lat później Myślenice zostały ograbione przez husytów maszerujących na Węgry. W 1443 roku kasztelan krakowski Jan z Czyżowa zatwierdził w imieniu Władysława Warneńczyka dokonaną przez Jana Jordana fundację altarii Bożego Ciała przy parafii myślenickiej. Na utrzymanie altarzysty i prowadzonego przez niego szpitala parafialnego przeznaczono m.in. czynsz z niwy położonej między Rabą a wciąż istniejącym starym zamkiem.
Od czasu lokacji Myślenice szybko rozwijały się gospodarczo. Kupcy handlowali w czasie targów oraz dwóch dorocznych jarmarków w dniach uroczystości Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny, czyli 2 lutego oraz Narodzenia Najświętszej Marii Panny, czyli 8 września. W 1432 roku funkcjonowała nawet „miara myślenicka” zboża. Bardzo dobrze rozwijało się także zorganizowane w cechy rzemiosło. W mieście można było spotkać sukienników, kowali, ślusarzy, bednarzy, kołodziejów, rymarzy, złotników, rzeźników, piekarzy i innych rzemieślników. Najsilniejszą pozycję mieli jednak szewcy, którzy dysponowali łącznie aż 17 kramami. W piętnastowiecznych Myślenicach istniała huta szkła, którą w 1452 roku Szymon ze Struży kupił od hutnika Marcina. Jej wyroby cieszyły się popularnością w stołecznym Krakowie. O zamożności mieszczan myślenickich może świadczyć choćby pożyczka wysokości aż 30 grzywien srebra, której udzielił niejaki Klaus wójtowi Janowi Jordanowi z Zakliczyna.
Tragiczne skutki dla miasta miało niewypłacenie należnego żołdu i obiecanych nagród wojsku zaciężnemu w 1457 roku. Żołnierze pod dowództwem Kawki i Świeborowskiego zbuntowali się i rozpoczęli działalność rabunkową w całej niemal ziemi krakowskiej. Po zdobyciu Myślenic uczynili z nich swoją siedzibę, z której organizowali wyprawy łupieżcze. Zwołane przez Kazimierza Jagiellończyka pospolite ruszenie obległo miasto, a po miesiącu przystąpiło do szturmu, który przerwano w decydującym momencie ze względu na straty wśród zamożniejszych rycerzy. Jan Długosz nazwał to „rzeczą śmiechu godną i sromotną”, a ocena ta wynikała zapewne z następstw decyzji dowódców o zwinięciu oblężenia. Zbuntowani żołnierze wykorzystali bowiem przerwę w walce do wzmocnienia fortyfikacji przy pomocy kamieni pozyskanych ze zburzonego kościoła parafialnego. Bunt został opanowany dopiero rok później przy pomocy wojska królewskiego, które po odbiciu miasta wysadziło starą warownię. Myślenice bardzo szybko podniosły się po tragicznych wydarzeniach wojennych. Dzięki staraniom plebana Jana ze Śremu już w 1464 roku odbudowano kościół parafialny. W dalszym ciągu rozwijało się rzemiosło, a miejscowym kupcom znacznie pomogło zwolnienie z opłat celnych na terenie całego królestwa uzyskane od Aleksandra Jagiellończyka w 1506 roku. Sytuację gospodarczą miasta można ocenić dzięki aktowi oszacowania wójtostwa sporządzonemu dzięki staraniom Mikołaja Jordana w 1513 roku. Poza rzemiosłami uprawianymi w Myślenicach już w XV wieku, w dokumencie przywołano producentów mydła, świec i piwa, a także krawców i zajmujących się bieleniem płótna blicharzy. W mieście działała łaźnia, dwa młyny i przynajmniej dwie karczmy. Pełniący dziedziczną funkcję wójta Mikołaj Jordan czerpał z Myślenic zyski o łącznej wysokości ponad 6 tysięcy grzywien, co w istotny sposób wspomogło jego karierę polityczną. Jako kasztelan wojnicki zasiadał w senacie, a ponadto dzierżył lukratywne starostwa oświęcimskie i zatorskie. Warto podkreślić, że wójtowie myśleniccy mieli prawo wyboru dwóch włodarzy, dwóch spośród czterech rajców i pięciu z siedmiu ławników miejskich, przy czym pozostałe miejsca w obu instytucjach obsadzali kasztelanowie krakowscy. Mieszczanie myśleniccy nie mieli więc bezpośredniego wpływu na skład władz miejskich, ale nie przeszkodziło im to w czerpaniu korzyści z doskonałej, choć tymczasowej, koniunktury gospodarczej. Spytek Wawrzyniec Jordan, syn Mikołaja i kolejny wójt myślenicki wybudował w połowie XVI wieku nową rezydencję obronną przy drodze do Bochni, na wysepce utworzonej za sprawą zmiany biegu Bysinki. Gościł m.in. Mikołaja Reja z Nagłowic, który ukończył tam trzecią księgę „Żywota człowieka poćciwego”. W 1557 roku Spytek Jordan przekazał wójtostwo myślenickie kasztelanii krakowskiej, co w ogromnej mierze zaważyło na dziejach miasta, ponieważ zajmujący się polityką ogólnokrajową pierwsi senatorowie Rzeczypospolitej najczęściej nie interesowali się jego losami. W latach 1565-1568 Myślenice na krótko znalazły się jednak ponownie w rękach Spytka Jordana, który wówczas sprawował godność kasztelana krakowskiego. Konsekwencje oddania wójtostwa mieszczanie odczuli już w 1588 roku, kiedy miasto niestrzeżone przez wpływowych politycznie Jordanów zostało spustoszone przez żołnierzy Piotra Myszkowskiego kwaterujących na leżach zimowych. Pełniący w latach 1593-1620 urząd kasztelana krakowskiego Janusz Ostrogski tak bardzo uciskał mieszczan, że skarcił go sam król Zygmunt III Waza. Nie lepiej wiodło się mieszkańcom Myślenic w czasie przypadających na lata 1620-1631 rządów kasztelańskich Jerzego Zbaraskiego, którego urzędnik nakładał bezprawne czynsze. Na domiar złego w 1601 i 1624 roku miasto padło ofiarą epidemii, a w 1626 roku uległo zniszczeniu na skutek pożaru. W rezultacie w Myślenicach pozostało około 500 mieszkańców, podczas gdy jeszcze w 1581 roku było ich 788.
Nowym kasztelanem krakowskim został wtedy hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, który w przeciwieństwie do swoich poprzedników żywo interesował się Myślenicami. Już w roku objęcia urzędu potwierdził przywileje cechu szewców i zezwolił władzom miejskim na organizację kolejnych pięciu dorocznych jarmarków, a w 1638 roku potwierdził uprawnienia cechu kowali. W 1633 roku Marcin Grabysz, dworzanin Jerzego Zbaraskiego mieszkający w Górnej Wsi koło Myślenic przekazał wiadomość, że posiadanemu przez niego obrazowi Matki Boskiej zaczęto przypisywać cudowne uzdrowienia. Pleban myślenicki Wojciech Ofiarowicz sprowadził wizerunek do skarbca parafialnego i poprosił teologów z Uniwersytetu Krakowskiego o zbadanie sprawy. Komisja pod przewodnictwem Erazma Kretkowskiego potwierdziła cudowność obrazu, który 2 lipca wniesiono do kościoła i umieszczono w ołtarzu Matki Boskiej Różańcowej. W czasie uroczystości jezuita Adam Makowski wygłosił kazanie, w którym nawiązał do trwającej wojny z Rosją. Druk mowy i zwycięstwo Rzeczypospolitej już w następnym roku przyczyniło się do rozsławienia obrazu w całym kraju. W następnych latach zrobiono wiele, by jeszcze szerzej rozpowszechnić kult Matki Boskiej Myślenickiej. W dokumentach parafialnych tylko do 1641 roku odnotowano 1428 cudownych wydarzeń, a tłumy pielgrzymów w jak najbardziej prozaiczny sposób pomogły odbudować się myślenickiej gospodarce. Okres pomyślności nie trwał jednak długo, ponieważ w 1652 roku miasto padło ofiarą epidemii, a w 1655 roku zostało zdobyte przez wojska szwedzkie. Najeźdźcy potraktowali Myślenice szczególnie okrutnie, ponieważ mieszczanie zaatakowali straż przednią ich wojsk. Okupanci w konsekwencji nałożyli ogromną kontrybucję, spalili wiele domów wraz z kościołem parafialnym i kaplicą Matki Boskiej oraz zrabowali niezwykle cenne wota zostawiane przy cudownym obrazie. Po wojnie Jan Kazimierz starał się pomóc w odbudowie, zwalniając mieszczan z wszelkich podatków i obowiązku kwaterunku wojsk, ale działania te nie przyniosły wyraźnych skutków do 1664 roku, kiedy to stan miasta opisali lustratorzy. Nie istniały wtedy młyny, blech i łaźnia, liczba rzemieślników istotnie spadła. W Myślenicach było wówczas 106 domostw i 39 niezabudowanych placów. W 1673 roku miasto miało tylko 410 mieszkańców. Odbudowie nie pomogła sława obrazu Matki Boskiej Myślenickiej. Przez wiele lat po wojnie trwał bowiem konflikt między mieszczanami a plebanem Janem Bełzą, którego oskarżano o przywłaszczenie części wotów, skłonność do alkoholu i awanturnictwo. Mimo funduszy przekazanych przez będącego w latach 1651-1681 kasztelanem krakowskim Stanisława Warszyckiego, odbudowę kościoła parafialnego, kaplicy Matki Boskiej i szpitala dla ubogich ukończono dopiero po śmierci Jana Bełzy w 1683 roku, w czasach następnego plebana Hieronima Kroczowskiego. Spory i długie prace budowlane nie sprzyjały odwiedzaniu miasta przez pielgrzymów, którzy coraz częściej kierowali się do nieodległego sanktuarium w Kalwarii. Na domiar złego mieszczanie musieli walczyć z bezprawnie zwiększającymi obciążenia fiskalne urzędnikami kasztelańskimi lub dzierżawcami wójtostwa. Po wielu skargach sprawą zainteresował się w końcu Stanisław Warszycki. Zdymisjonował kilka osób, a część urzędników zamknął w więzieniu, ale nie zmieniło to szczególnie sytuacji myśleniczan, gdyż sam również dążył do wzbogacenia się ich kosztem. W 1697 roku August II Mocny nadał miastu prawo do organizacji kolejnych pięciu jarmarków, ale zanim Myślenice skorzystały z tego przywileju, padły ofiarą drugiego najazdu Szwedów i epidemii, która w 1710 roku zdziesiątkowała miejscową ludność. August III w 1748 roku zezwolił kuśnierzom myślenickim na założenie własnego cechu, co zakończyło wieloletnie spory z krawcami. W 1754 roku król zgodził się na organizację kolejnych dwóch jarmarków, a w 1763 roku wydał przywilej rozszerzający prawo wyrobu alkoholu na wszystkich mieszczan. Działania te nie przyniosły jednak zadowalających skutków. W czasach tego władcy w mieście wciąż były tylko 102 drewniane domy i aż 43 puste place. W 1762 roku kasztelanem krakowskim został Jan Klemens Branicki. Jego urzędnicy kontynuowali niechlubną tradycją ucisku fiskalnego mieszczan, którzy równie tradycyjnie szukali sprawiedliwości u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Władca ten okazał się przychylnie nastawiony do myśleniczan i w 1765 roku wydał przywilej zezwalający im na handel solą i zakazujący szlachcie przebywającej w mieście handlu alkoholem. Rok później monarcha ustanowił kolejny dzień targowy.
W wyniku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej Myślenice znalazły się w dystrykcie wielickim habsburskiego Królestwa Galicji i Lodomerii, a będące królewszczyzną pod zarządem kasztelanii krakowskiej wójtostwo myślenickie przeszło na austriacki skarb państwa. W 1777 roku rząd wiedeński sprzedał je w drodze licytacji Franciszce Krasińskiej, żonie księcia kurlandzkiego Karola Wettyna, syna Augusta III. W wyniku reformy administracyjnej z 1782 roku Myślenice stały się siedzibą cyrkułu, do w skład którego weszły również m.in. Wadowice, Żywiec, Sucha Beskidzka i Rabka. Decyzja ta nie odzwierciedlała aktualnej rangi miasta, którego ludność trudniła się znacznie częściej rolnictwem oraz wyszynkiem niż rzemiosłem i które w 1780 roku miało mniej mieszkańców niż pobliskie wsie: Pcim, Sułkowice, Lubień i Stróża. Zlokalizowanie w miejscowości siedziby władz administracyjnych szybko wpłynęło jednak na podniesienie się Myślenic z upadku. Już w 1784 roku staraniem Antoniego Obońskiego wybudowano pierwszy murowany dom przy rynku, a rok później otwarto szkołę obwodową, która w 1788 roku uzyskała nową siedzibę nad rzeką Bysinką, obok kościoła. W okresie wojen napoleońskich w okolicy Myślenic grasowali zbiegli chłopi i żołnierze poborowi. Władze cyrkułu wyznaczyły wtedy nagrodę pieniężną za schwytanie zbójów. Okres względnej pomyślności miasta zakończył się w 1819 roku, kiedy siedzibę cyrkułu przeniesiono do Wadowic. Utrzymaniem szkoły obciążono wówczas władze miejskie, które nie było w stanie podołać temu zadaniu. Placówkę oświatową uratowało wtedy przejęcie odpowiedzialności przez administrację państwową. W 1831 roku wybuchła epidemia cholery, na którą w parafii myślenickiej zmarło około 600 osób. W latach 1844-1845 wielka powódź spowodowała nieurodzaj i klęskę głodu, które powtórzyły się w 1847 roku. Zmarło wtedy łącznie około 1500 parafian. Na terenie miasta nie odbyły się żadne walki w czasie powstania krakowskiego i Wiosny Ludów, ale chłopi spod Myślenic brali udział w bitwie pod Gdowem, walcząc po stronie austriackiej. W 1848 roku w wyniku uwłaszczenia włościanie przejęli na własność uprawianą przez siebie ziemię, natomiast w latach sześćdziesiątych XIX wieku zasadniczo zmienił się ustrój państwa Habsburgów, które zostało przekształcone w dualistyczną monarchię austro-węgierską, a poszczególne austriackie kraje koronne w tym Galicja uzyskały autonomię. Przeobrażeniu uległ również podział administracyjny, a wiele kompetencji przeszło w ręce samorządu terytorialnego. Myślenice stały się wówczas siedzibą osobnego powiatu. W 1865 roku w mieście było już 305 domów, a później ich liczba oraz odsetek budynków murowanych systematycznie wzrastały. Dzięki staraniom aptekarza Władysława Gumińskiego w 1873 roku została otwarta szkoła żeńska, która cztery lata później uzyskała własną siedzibę. W 1875 roku z inicjatywy burmistrza Andrzeja Marka położono kamienne chodniki wokół rynku, posadzono drzewa i założono planty. Z powodu konkurencji zakładów przemysłowych produkujących odzież doszło do upadku myślenickiego tkactwa. Rozwinęło się natomiast rzemiosło szewskie i garbarskie. W latach osiemdziesiątych XIX wieku w mieście znajdowało się około 300 zakładów produkujących buty i wyroby skórzane. W omawianej miejscowości i okolicy rozwijał się również przemysł drzewny. Działały tartak oraz warsztaty: bednarski, kołodziejski, stolarski i snycerski. Od 1882 roku w Myślenicach działała Powiatowa Kasa Oszczędności, a w 1889 roku otwarto finansowany z budżetu miejskiego szpital dla ubogich. W latach dziewięćdziesiątych XIX stulecia powstał wodociąg miejski, w 1894 roku oddano do użytku budynek rady powiatowej, a w 1898 roku ratusz miejski. Wraz z uprzemysłowieniem produkcji butów i skór rzemiosła te zaczęły na początku XX wieku tracić na znaczeniu na rzecz kapelusznictwa i krawiectwa. W 1902 roku rozpoczęła się budowa siedziby miejscowej organizacji „Sokoła”, a w 1908 roku powstało Gimnazjum w Myślenicach, które dwa lata później uzyskało własny gmach. Wreszcie w 1911 roku lokal otrzymało Towarzystwo Ochotniczej Straży Ogniowej. W okresie autonomicznym, do 1910 roku liczba ludności wzrosła do 2868 osób. Na początku XX wieku powstały pierwsze nowoczesne zakłady przemysłowe w Myślenicach, czyli założona w 1908 roku cegielnia i uruchomiona w 1912 roku fabryka kapeluszy. Mimo rozwoju miasta, z ziemi myślenickiej masowo wyjeżdżano za granicę, a w mieście istniało nawet powiatowe biuro pośrednictwa emigracyjnego.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej Stanisław Pardyak, dyrektor gimnazjum myślenickiego i komisarz Naczelnego Komitetu Narodowego zorganizował 4. kompanię 2. pułku Legionów Polskich. W jej skład weszli ochotnicy z Myślenic, a także z Jordanowa, Makowa, Mszany Dolnej i Nowego Targu. Wojska rosyjskie weszły na teren ziemi myślenickiej, ale nie zajęły miasta. Po kontrofensywie grudniowej oddziały austro-węgierskie na trwałe odepchnęły front od Myślenic. Zabudowa miejska w ogóle nie ucierpiała, chociaż niedogodnością dla mieszkańców były stacjonowanie wojska do 1915 roku, a następnie przymusowe kontyngenty i rekwizycje. Zakończenie wojny i odzyskanie przez Polskę niepodległości myśleniczanie świętowali, manifestując tłumnie na rynku. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej do armii zaciągnęło się 55 uczniów myślenickiego gimnazjum, z których wszyscy szczęśliwie wrócili do domu. W 1921 roku zbudowano jaz i zalew na Rabie, co zapoczątkowało rozwój uzdrowiska na terenach sąsiadujących z Myślenicami od południa. Z roku na rok powstawały kolejne wille i pensjonaty. W 1928 roku Zarabie przyłączono do miasta wraz z Dolną i Górną Wsią, które już od 1925 roku wchodziły w skład gminy myślenickiej. W miejscowości najsilniejsze politycznie były partie ludowe. W 1931 roku na pogrzeb wieloletniego posła i senatora Andrzeja Średniawskiego przybył Wincenty Witos. Stronnictwo Ludowe organizowało liczne manifestacje i strajki, które często kończyły się starciami z policją, jak ten z 1937 roku. W okresie międzywojennym na uregulowanej Rabie zamontowano generator i zelektryfikowano miasto. Poza dotychczas istniejącymi zakładami pracy powstało zatrudniające ponad 40 osób przedsiębiorstwo budowlane Jana Hołuja. Większość mieszkańców pracowała jednak w rzemiośle i usługach. Myślenice pozostały nieuprzemysłowione, co z kolei sprzyjało rozwojowi turystyki. W 1939 roku do miejscowego uzdrowiska przyjechało już ponad 7 tysięcy kuracjuszy. Armia niemiecka zajęła Myślenice 5 września 1939. W kampanii wrześniowej walczył w randze podpułkownika burmistrz Jan Dunin-Brzeziński, który dostał się do sowieckiej niewoli i został zamordowany w Katyniu. W czasie okupacji miasto należało do dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. Ogólnokształcące gimnazjum zastąpiono szkołą przygotowawczą do szkoły zawodowej i szkołą handlową, działającą do 1942 roku, kiedy z kolei zaczęła działać szkoła gospodarczo-ogrodnicza. Od początku wojny funkcjonowało tajne nauczanie. Władze okupacyjne stosowały wobec mieszkańców terror. W 1940 roku, po rzekomym ataku na pocztę, aresztowano i rozstrzelano około 100 osób. 22 sierpnia 1942 na rynku Niemcy zgromadzili około 1500 Żydów z miasta i okolicy, których następnie rozstrzelali lub wywieźli do obozu zagłady w Oświęcimiu. W 1944 roku partyzanci z Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich coraz śmielej atakowali wojsko niemieckie. Oddział pod dowództwem Wincentego Horodyńskiego zdołał nawet zmusić okupanta do wycofania się z okolic Dobczyc i Raciechowic i ogłosić powstanie Rzeczpospolitej Raciechowickiej zwanej też Rzeczpospolitą Myślenicką, którą zlikwidowano dopiero po sprowadzeniu silnych i zmechanizowanych oddziałów Wehrmachtu. Armia Czerwona wkroczyła do Myślenic 21 stycznia 1945.
Po drugiej wojnie światowej władze komunistyczne, nie zmieniając początkowo podziału administracyjnego, zlikwidowały samorząd terytorialny, zastępując go radami narodowymi różnego szczebla. Myślenice pozostały stolicą powiatu i w 1945 roku stały się siedzibą sądu, a w 1948 roku szpitala. Jeszcze w 1945 roku przywrócono działalność liceum ogólnokształcącego i założono szkołę handlową, która w następnych latach rozszerzała profil nauczania i zmieniała nazwy, by w 1972 roku stać się Zespołem Szkół Techniczno-Ekonomicznych. Utrzymano też działalność szkoły rolniczej. W ciągu pierwszych kilku lat PRL znacjonalizowano nieliczne zakłady przemysłowe. Rzemiosło pozostało w rękach prywatnych, ale władze na różne sposoby utrudniały jego funkcjonowanie. W 1950 roku została otwarta fabryka mas plastycznych „Galalit”, która w 1970 roku zatrudniała już 573 pracowników. W 1950 roku rozpoczęło działalność muzeum pod patronatem PTTK, które w 1975 roku zostało upaństwowione. Od tego momentu prezentowano w nim dwie izby mieszczańskie i salę etnograficzną. W 1952 roku miasto powiększyło się o Chełm. W 1955 roku zaczął działać Powiatowy Dom Kultury, który w 1981 roku uzyskał nowoczesną siedzibę z salą widowiskową na ponad 500 miejsc. Od lat sześćdziesiątych XX wieku na rynku myślenickim znajdował się dworzec PKS. W 1962 roku powstało Państwowe Liceum Wydział Pielęgniarstwa, które 1977 roku przekształciło się w Zespół Szkół Medycznych. W 1962 roku została uruchomiona fabryka „Prozemet” produkującą m.in. wózki sitowe, suszarki, spulchniarki i amortyzatory do młotów. W 1974 roku już jako „Pemod” zakład zajmował się produkcją pieców indukcyjnych odlewniczo-żeliwnych i zatrudniał około 700 osób. Rok później w Myślenicach rozpoczął funkcjonowanie oddział Krakowskich Zakładów Odzieżowych „Vistula” produkujący przeznaczone przede wszystkim na eksport garnitury męskie i zatrudniający około 900 osób, głównie kobiet. W 1975 roku zlikwidowano w Polsce powiaty, a rok później doszło do połączenia myślenickich władz miejskich z gminnymi. Od tego momentu wspólnym zarządem zostały objęte Myślenice oraz wsie: Głogoczów, Bęczarka, Jawornik, Krzyszkowice, Zawada, Polanka, Borzęta, Osieczany, Droginia, Trzemeśnia, Łęki, Zasań, Poręba, Jasienica i Bysina. W tym samym roku PKS przeniósł się do nowego dworca przy ulicy Słonecznej, a na rynku zlokalizowano parking i wyznaczono miejsca na ogródki kawiarniane. Pod koniec lat siedemdziesiątych i w latach osiemdziesiątych XX wieku w Myślenicach powstały liczne bloki mieszkalne budowane przez spółdzielnię mieszkaniową „Zorza”. Po przemianach społeczno-gospodarczych przywrócono samorząd miejski. Demokratycznie wybrane władze w 1991 roku przeprowadziły dekomunizację nazw ulic. Wcześniej, w 1990 roku decyzją wojewody powstała Państwowa Straż Pożarna w Myślenicach. W 1992 roku w mieście otwarto Zakłady Kablowe TELE-FONIKA produkujące kable miedziane, komputerowe i światłowodowe, a w 1998 roku oddano do użytku nowy budynek szkoły podstawowej w Chełmie. W 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej ponownie został utworzony powiat myślenicki, a rok później otwarto basem miejski. W 2003 roku rozpoczęły się zajęcia w myślenickiej filii krakowskiego Uniwersytetu Pedagogicznego. W 2006 roku wytyczono pierwszą, a w 2007 roku drugą trasę narciarską na północnym stoku góry Chełm, co walnie przyczyniło się do rozwoju turystyki zimowej. W pierwszej dekadzie XXI wieku prężnie działało Muzeum Regionalne. W 2009 roku uruchomiono zmodernizowaną oczyszczalnię ścieków oraz nowoczesną halę widowiskowo-sportową wraz z usytuowanym na Zarabiu pełnowymiarowym boiskiem piłkarskim o sztucznej nawierzchni. W 2011 roku miasto zyskało nowy dworzec autobusowy połączony z centrum handlowym.

Bibliografia