ołtarz boczny Ukrzyżowania

Dzieje zabytku

Ołtarz został ufundowany w 1794 roku przez Antoniego Obońskiego. W 1884 roku w kronice parafialnej zanotowano, że „odnowiono zupełnie ołtarz P. Jezusa w kaplicy”. Na niewidocznych bazach kolumn ołtarza znajdują się informacje o dawnych pracach restauracyjnych retabulum, które miały miejsce w 1832, 1884 i trzy razy w 1911 roku. We wnęce części środkowej ołtarza jest para polichromowanych aniołów trzymających lichtarze, które ufundował w 1847 roku Szymon Nowicki. Ostatnia renowacja zabytku miała miejsce w latach 2000-2001.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy ze zwieńczeniem i z parą bramek. Ołtarz murowany, prostopadłościenny z malowanym na płótnie antepedium ujętym drewnianą, profilowaną ramą. Wewnątrz przedstawienie wkomponowane w trójprzelotową arkadę z wizerunkiem Jezusa pośrodku i sceną Zwiastowania po bokach. Osadzone na niewysokim cokole tabernakulum jest w formie prostopadłościennej szafki o wypukłej ściance frontowej i narożach artykułowanych skośnie ustawionymi pilastrami wspierającymi wyłamujący się ponad nimi gzyms wieńczący przybierający po środku formę stykających się wolut z motywem konchy. Kwadratowe drzwiczki zamknięte są półkolistym łukiem nadwieszonym. Tabernakulum flankuje para wydatnych spływów wolutowych o krawędziach zdobionych motywem rocaille’owego grzebienia. Struktura jest srebrzona i złocona. Retabulum osadzone na zdwojonym, ukośnie zryzalitowanym cokole z otworami bramek na bokach. Część środkową nastawy ujmują dwie pary kolumn o kapitelach korynckich ustawione na tle pary filarów o kanelowanych trzonach, całość wspiera wyłamujące się ponad nimi przerwane w partii architrawu i fryzu belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem. Zwieńczenie w formie przerwanego przyczółka w kształcie S-kształtnych wolut. Górną partię cokołu zdobią motywy rocaille’ów, natomiast fryz motywy rozet. Pośrodku zwieńczenia usytuowana jest okrągła, promienista gloria z monogramem imienia Jezus i gorejącym sercem pośrodku. Po bokach zwieńczenia stoi para figur aniołów ubranych w niebieskie szaty. Pole środkowe retabulum w formie wnęki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem koszowym. Wewnątrz krucyfiks na polichromowanym tle przestawiającym widok miasta z murami warownymi i wydatną bryłą kościoła po prawej stronie kompozycji, pokrytym skłębionymi chmurami niebem oraz tarczami - słoneczną po prawej i księżycową po lewej stronie górnej partii krucyfiksu. Struktura ołtarza jest w kolorze brązowym, detal architektoniczny i ornamentyka są złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Jednym z osiemnastowiecznych snycerzy krakowskich był Michał Dobkowski (ok. 1721- przed 1772). W latach trzydziestych XVIII wieku kształcił się w pracowni Antoniego Frączkiewicza, po śmierci rzeźbiarza na mocy testamentu przejął jego warsztat wraz z częścią narzędzi oraz wszystkimi projektami i modelami. Ponad trzy dekady trwała samodzielna działalność artystyczna Dobkowskiego. Niekompletna dokumentacja dorobku artysty pozwala jedynie na jego częściową rekonstrukcję. W jej świetle Dobkowski był autorem m.in. ołtarza w kościele w Tuchowie (1741), dekoracji siedmiu ołtarzy do kościoła reformatów w Krakowie (1745), retabulum św. Zofii w kościele św. Marka w Krakowie (1751), dekoracji ołtarza bocznego w kościele parafialnym w Spytkowicach (1754) i ołtarza głównego w kościele bernardynów w Krakowie (1758) czy nastawy do kościoła Imielnie (1764). Para figur aniołów flankująca zwieńczenie ołtarza bocznego z wizerunkiem Ukrzyżowania w kościele parafialnym w Myślenicach wykazuje pewne podobieństwa z dziełami rzeźbiarskimi Michała Dobkowskiego. Sylwetki aniołów charakteryzuje łagodne, taneczne przegięcie i typowy dla wielu łączonych z Dobkowskim realizacji układ lekko zgiętych w łokciach rąk uniesionych na wysokości bioder i skierowanych w jedną stronę bądź ujętych w kolistych ruchach. Twarze cechują owalny obrys, wypukłe brody oraz melancholijny wyraz. Zarówno w dziełach Frączkiewicza, jak i Dobkowskiego uwagę zwraca także sposób opracowania skrzydeł aniołów – dużych, o wyraźnie zaznaczonych, sporych rozmiarów piórach. Analogiczny wydaje się być także sposób opracowania szat przylegających do sylwetki, gęsto drapowanych, o stosunkowo ostrych łamaniach. Przykłady modelowanych w powyższy sposób i łączonych z Dobkowskim figur zdobią m.in. retabula w kościołach w Tuchowie, kamedułów na Bielanach czy w katedrze w Kielcach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Ołtarz Jezusa Ukrzyżowanego w kaplicy bocznej w kościele parafialnym w Myślenicach powstał w 1794 roku jako fundacja Antoniego Obońskiego. Stosunkowo wyważona kompozycja struktury retabulum, pozbawiona nadmiernej ornamentyki jest charakterystyczna dla plastyki schyłku XVIII wieku, dekoracja rzeźbiarska natomiast przejawia pewne wpływy twórczości Michała Dobkowskiego.

Bibliografia