Św. Jan Kanty

Dzieje zabytku

Osiemnastowieczny wizerunek św. Jana Kantego został odnowiony w 1838 roku przez malarza cechowego z Myślenic, Sebastiana Stolarskiego, jak zostało napisane na odwrociu obrazu: „za bytności starszych Marcina Szymskiego u Jana Kursznera”. Kolejną renowację wykonał w listopadzie 1945 roku P. Szymski.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta ujęty, profilowaną, rzeźbioną, złoconą i srebrzoną ramą zdobioną motywem puklowania i liśćmi akantu w narożach, zamkniętą nadwieszonym łukiem półkolistym. W centrum przedstawienie klęczącego św. Jana Kantego w trzech czwartych zwróconego w prawo, z delikatnie uniesioną głową. Szczupłą twarz charakteryzują delikatne, wyraziste rysy z krótkim, siwym zarostem. Włosy świętego są krótkie, z wydatną łysiną. Prawa ręka spoczywa na piersi, lewa odchylona w bok. Święty Jan Kanty ubrany jest w czarną togę profesorską z czerwonym podbiciem, spod której widoczny jest biały kołnierzyk. Na piersi opada biała pelerynka. Tuż przed nim, na ziemi leży biała lilia. Przed nim stół nakryty draperią, na którym ustawiona otwarta księga, powyżej, pośród obłoków i postaci aniołków ukazani w półpostaci Chrystus i Maria z dłońmi złożonymi w geście modlitwy, przed którymi stoi kielich. Nad głową świętego unosi się nagie putto częściowo przesłonięte czerwoną szatą, trzymające wieniec laurowy oraz parę skrzyżowanych bereł z godła herbu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kolorystyka ciemna, brunatna, postacie wydobyte światłocieniem.

Zarys problematyki artystycznej

Jednym z najstarszych przedstawień św. Jana Kantego adorującego Najświętszą Marię Pannę był wykonany najprawdopodobniej w drugiej połowie XVI wieku wizerunek wzmiankowany w spisie przedmiotów świadczących o kulcie Jana z Kęt sporządzonym w 1667 roku w Krakowie i Kętach przez malarzy Krzysztofa Proszowskiego i Marcina Blechowskiego. Późniejsze przykłady adoracji lub wizji Matki Boskiej z Dzieciątkiem stanowią m.in. obraz Franciszka Lekszyckiego „Widzenie św. Jana Kantego” w kościele w Borku koło Gostynia, z około 1660 roku czy obraz w katedrze w Zamościu, z drugiej połowy XVII wieku. Badacz sztuki Jan Samek zauważył, że ikonografia św. Jana Kantego jest stosunkowo słabo rozwinięta, zwłaszcza w kontekście wątków z jego życia. Prezentowana kompozycja, ukazująca świętego podczas modlitwy, stanowi być może odniesienie do motywu, jaki pojawia się w żywocie spisanym przez Piotra Skargę. Podkreślając rozliczne cnoty Jana Kantego, w tym głęboką pobożność kaznodzieja pisał, iż „czystość duszną i cielesną zachował, postami się trapił a modlitwy ustawicznie w niebo posyłał, łzy często przed obrazem Zbawiciela i Przeczystej Matki Jego wylewając. […] Powiadają też, że obraz […] [ten] na weszciu do wielkiego kolegijum przybity, przed którym się w nocy, gdy kolegium zamknione bywało, długo i często modliwał, kilka razy do niego przemówił i że tenże też obraz, gdy dla więtszej uczciwości do kościoła św. Anny, gdzie ciało tego świętego leży, po jego śmierci był przeniesiony, na stare miejsce modlitwy św. Jana Kantego odnieść się rozkazał i że tak uczyniono jest”. Według tradycji, poświadczonej już w XVII wieku, obrazem tym jest pochodzący z końca XV wieku wizerunek „Misericordia Domini” znajdujący się w kościele św. Anny w Krakowie. Wykonane w jednym z warsztatów krakowskich malowidło ukazuje Chrystusa Boleściwego i towarzyszącą mu Matkę Boską, stanowiąc niezwykle popularny w sztuce Małopolski wątek współcierpienia Marii podczas męki Jezusa, a tym samym jej współudział w zbawczym dziele. Kompozycja myślenickiego obrazu stanowi przykład barkowych przedstawień mistycznych, upowszechniających nowoczesną na owe czasy formę pobożności – mistykę, polegającą na dążeniu do bezpośredniego kontaktu z Bogiem przez osobiste doświadczenie. Podobnie jak na wielu obrazach wotywnych Mistrza z Kęt, tak i tu pojawia się biała lilia – jeden z atrybutów podkreślających jego świętość i cnoty. Przynależność do Akademii Krakowskiej przypomina strój doktorski świętego i trzymana przez putto para bereł z godła herbu uczelni, jako stałe elementy ikonografii świętego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, górna część płótna, w trzech czwartych wysokości obrazu dosztukowana.

Streszczenie

Obraz w jednym z ołtarzy bocznych w kościele parafialnym w Myślenicach stanowi osiemnastowieczny wizerunek św. Jana Kantego. Scena Adoracji wizerunku „Misericordia Domini” jest jednym z najpopularniejszych wątków w ikonografii świętego.

Bibliografia