Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Pierwotnie dzielnica Myślenic zwana Stradom, w której znajduje się kościół św. Jakuba, stanowiła centrum miasta lokowanego w 1342 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. Pierwsza wzniesiona tam świątynia parafialna była drewniana pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W pierwszej połowie XV wieku została zastąpiona zachowaną do dziś, murowaną. W 1458 roku zniszczone przez zbuntowane wojska zaciężne miasto wymagało gruntownej odbudowy. Nowe centrum wytyczone zostało w obecnym miejscu i w jego obrębie wzniesiono w 1465 roku nową świątynię parafialną. Kościół na Stradomiu uległ poważnym zniszczeniom podczas potopu szwedzkiego, kiedy w wyniku wznieconego przez najeźdźców pożaru w październiku 1658 roku zrujnowane zostało całe miasto. Odbudowa trwała kilkanaście lat. Tragicznym dla kościoła okazał się także czas zaborów, bowiem na lata 1800-1810 budowla przekazana została przez ówczesnego burmistrza Jana Bicza armii austriackiej jako magazyn wojskowy. Nowi użytkownicy urządzili w kościele spichlerz na zboże. Informacje na ten temat umieścił w „Kronice Myślenic” Jan Płatkowski pisząc, że „powynoszono więc obrazy, ławki itd. i zasypano go zbożem, obstawiwszy wartą wojskową, co trwało do r. 1810”. Podczas wspomnianej dekady kościół został niemal zrujnowany i w efekcie wystawiony przez władze austriackie na licytację, z przeznaczeniem do rozbiórki. Materiał budulcowy miał zostać ponownie zużytkowany, a o uzyskany kawałek gruntu planowano powiększyć obszar przylegającego do kościoła cmentarza. Kościół został zakupiony przez mieszczanina myślenickiego Jana Traczowskiego w 1810 roku, który przez kolejnych kilka lat poddał świątynię gruntownym pracom remontowym. W świetle przepisów prawa kanonicznego odrestaurowaną i przywróconą wiernym świątynię należało na nowo poświęcić. Uroczystości te odbyły się 25 lipca 1814, w święto św. Jakuba apostoła, którego ogłoszono drugim patronem kościoła. Rok później, 16 października 1815, Franciszka Traczowska, wdowa po Janie Traczowskim, sprzedała świątynię miastu. Kilka lat później, w 1821 roku mieszczanie myśleniccy podjęli decyzję o utworzeniu komitetu, który działał aż do drugiej wojny światowej, którego celem była opieka nad kościołem. W 1886 roku nawa świątyni została przekryta drewnianą powałą, natomiast prezbiterium pozornym sklepieniem. Ówczesny wygląd kościoła na Stradomiu utrwalił na rysunkach Maksymilian Czerecha 14 sierpnia 1885. W ich świetle uwagę zwraca przede wszystkim wygląd fasady, której szczyt osłaniał deskowany szalunek, ujęty dołem, na wysokości stropu daszkiem z gontów. Do świątyni prowadziła także niewielkich rozmiarów kruchta na kamiennej podmurówce, zwieńczona gontowym daszkiem półszczytowym. Pewnym przeobrażeniom ta część kościoła uległa u schyłku XIX wieku, kiedy ze względu na sporą ilość wiernych postanowiono przebudować fasadę. Zlecono to krakowskiemu architektowi Sławomirowi Odrzywolskiemu. Według zrealizowanych w 1898 roku planów do kamiennej fasady dobudowano większą kruchtę, natomiast od północy zakrystię. Zarówno przed pierwszą wojną światową, w międzywojniu, jak i po drugiej wojnie światowej, aż po lata pięćdziesiąte XX wieku kościół św. Jakuba służył młodzieży szkolnej. W 1968 roku proboszcz Józef Bylica, przy okazji odpustu 25 lipca w kościele na Stradomiu, odnotował w kronice parafialnej, że świątynia ta, mocno zaniedbana, wymaga solidnego remontu. „Spodziewamy się, że da się przejąć kościółek […] na własność parafii, wobec dość życzliwej postawy władz miejskich i powiatowych”. Formalności tych udało się dopełnić stosunkowo sprawnie, ponieważ ich finalizacja miała miejsce jeszcze tego samego roku. Kościół, jako świątynia filialna, pozostaje pod opieką parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Myślenicach.

Opis

Kościół orientowany, jest budowlą murowaną z kamienia, na rzucie podłużnym. Korpus jednonawowy i dwuprzęsłowy. Do stosunkowo szerokiego, jednoprzęsłowego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium od północy przylega zakrystia, a na osi kościoła, od zachodu kruchta. Prezbiterium przekryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a nawa drewnianym sklepieniem kolebkowymi. Przestrzeń prezbiterium od korpusu nawowego oddziela ostrołukowa arkada tęczowa i drewniana balustrada. Artykulację ścian na zewnątrz kościoła stanowi wieniec przypór ujmujących ściany i naroża korpusu nawowego i prezbiterium. Do wnętrza prowadzą trzy otwory drzwiowe – jeden przez kruchtę w elewacji północnej, jeden w północnej ścianie korpusu nawowego i jeden przez zakrystię. Dwuskrzydłowe drzwi w kruchcie ujęte są portalem zamkniętym łukiem dwuramiennym, portale pozostałych otworów drzwiowych są ostrołukowe. Ściany korpusu nawowego i prezbiterium przeprute są smukłymi, ostrołukowymi oknami, w nawie wypełnionymi gomółkami, a w prezbiterium dekoracją maswerkową. W szczycie fasady para małych, wąskich okienek w kształcie stojących prostokątów, analogiczne w szczycie kruchty. Korpus nawowy, prezbiterium i zakrystia przekryte są jednym dachem dwuspadowym, wykonanym z blachy, kruchta także dachem dwuspadowym. Na połączeniu nawy i prezbiterium umieszczona jest wieżyczka na sygnaturkę, także obita blachą. Kolorystyka tynków kościoła utrzymana jest w kolorze białym, fasada i kruchta są kamienne.

Zarys problematyki artystycznej

Mimo pewnych przekształceń, jakim kościół na Stradomiu został poddany w ciągu minionych epok, świątynia stanowi jeden z przykładów architektury gotyckiej powiatu myślenickiego. Jako budowla jednonawowa zamknięta niewielkim, zakończonym trójbocznie prezbiterium oraz o ścianach i narożach wzmocnionych systemem przypór, prezentuje typowy dla epoki układ architektoniczny. Najbardziej ingerującymi w jego pierwotną strukturę okazały prace renowacyjne przeprowadzone pod koniec XIX wieku pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego. W ich efekcie świątynia straciła wiele z oryginalnych cech stylowych. Z zespołu pierwotnych, gotyckich detali zachował się ostrołukowy, profilowany portal prowadzący do nawy od strony północnej, natomiast w oknie po południowo-wschodniej stronie prezbiterium proste laskowanie z maswerkiem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Kościół pw. św. Jakuba w Myślenicach został wzniesiony w pierwszej połowie XV wieku. Mimo znacznych przekształceń, jakim został poddany pod koniec XIX wieku, budowla stanowi jeden z ciekawszych przykładów sakralnej architektury gotyckiej powiatu myślenickiego.