Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz zastąpił w 1829 roku dawną, rokokową nastawę. Z jej struktury zachowało się tabernakulum i para rzeźb umieszczonych obecnie w kaplicy Jezusa Ukrzyżowanego. Twórcą retabulum jest Andrzej Czesacz z miejscowości Waksmund na Podhalu. Informacja o tym zachowała się w formie inskrypcji na odwrociu gzymsów o treści: „Majster Jędrzey z Waxmundu Cevacem nazywany. W roku 1829 ten ołtarz stawiany”. Twórcą wszystkich znajdujących się w ołtarzu obrazów jest Sebastian Stolarski. Scena Narodzenia Najświętszej Marii Panny powstała w 1830 roku sumptem mieszczan myślenickich, Jana i Marianny z domu Gorączko Święchów. Scenę Ukoronowania Matki Boskiej ufundowała w 1833 roku nieznana z imienia parafianka z Bysiny – z pierwszego małżeństwa Gruchaczowa, z drugiego Ciepielowa. Natomiast mieszczanin Józef Kalinowski opłacił w 1830 roku powstanie wizerunku św. Mikołaja. Wspomniane obrazy zostały odnowione przez J. Stopę w 1882 roku. Następnie w 1887 roku, jak odnotowano w kronice parafialnej, „odnowiono tj. odmalowano i odzłocono całkowicie wielki ołtarz”. O ówczesnym kolorze struktury retabulum informuje zapis w księdze inwentarzowej w 1923 roku, że „wielki ołtarz biało pomalowany” i częściowo złocony. W 1968 roku miała miejsce rewitalizacja przestrzeni prezbiterium, w ramach której nastawa została podniesiona dzięki dobudowanym kamiennym stopniom. Została wtedy także przeprowadzona przez adiunkta krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Józefa Nykla, gruntowna renowacja ołtarza, jak zapisał ksiądz Józef Bylica: „części pozłacane, zachowane w stanie możliwym oczyszczono, a zniszczone przez korniki solidnie zakonserwowano”. Ostatnie, gruntowne prace konserwatorskie zostały przeprowadzone w latach 2013-2014 przez Katarzynę Magrysiewicz-Dobrzańską.

Opis

Ołtarz przyścienny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny, tabernakulum z tronem wystawienia w formie architektonicznej na rzucie trapezoidalnym. W przedniej ściance wysokiego cokołu, o narożach ujętych spływami wolutowymi, są drzwiczki w kształcie prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym zdobione płaskorzeźbionym przedstawieniem kielicha eucharystycznego. Cokół wieńczy gzyms przekształcający się pośrodku w parę stykających się wolut. Na występach nad spływami cokołu osadzone kolumienki wspierające wyłamujące się ponad nimi belkowanie baldachimu tronu wystawienia. Zwieńczenie w formie pary stykających się spływów wolutowych z motywem paludamentu. Zaplecek zdobiony płycinami z ornamentalnymi obramieniami z motywami rocaille’u, w górnej partii płaskorzeźbiony trójkąt z okiem Opatrzności Bożej ujęty promienistą glorią. W zwieńczeniu para wazonów i para figurek aniołków, na szczycie księga z siedmioma pieczęciami i leżącym barankiem paschalnym.
Retabulum osadzone na zdwojonym cokole, w górnej partii o zryzalitowanych bokach. Część środkową ujmują trzy pary kolumn, z których środkowe wysunięte, wspierających przerwane w partii architrawu i fryzu belkowanie. Zwieńczenie ujęte parą kolumn wspierających gzyms w formie trójkątnego przyczółka. Pola cokołu retabulum wypełnia stylizowana ornamentyka roślinna, partie fryzu oraz górne naroża części środkowej zdobią uskrzydlone główki anielskie, a gzyms kostkowanie. Zwieńczenie ujęte po bokach motywem liści paproci, pole ulistnionymi gałązkami z wstążką. Krawędź gzymsu wieńczącego zdobi wić roślinna z krzyżem pośrodku, po bokach para wazonów. Całość ujmuje para figur klęczących aniołów. Pole części środkowej w kształcie stojącego prostokąta ujętego profilowaną, złoconą ramą z przedstawieniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W zwieńczeniu obraz w kształcie stojącego owalu, ujętego ramą zdobioną akantowymi liśćmi, z wizerunkiem św. Mikołaja. Struktura marmoryzowana w odcieniach błękitów, detal architektoniczny i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Twórca retabulum, Andrzej Czesacz z miejscowości Waksmund na Podhalu, żył na przełomie XVIII i XIX wieku na co wskazuje grupa zachowanych dzieł snycerza-samouka. Jego dzieła są przechowywane w Muzeum Podhalańskim PTTK im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu oraz w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, są to m.in. płaskorzeźbione wizerunki Madonny z Dzieciątkiem. Ciekawą charakterystykę twórczości Czesacza przedstawili w 1849 roku na podstawie wyposażenia kościoła w Olszówce (spalony w 1993) Józef Jerzmanowski i Józef Łepkowski. „Wielki ołtarz” według pierwszych badaczy sztuki polskiej „pysznemi rzeźbami starożytnych czasów sięgającemi okryty, wiele kościołowi dodaje ozdoby. Chrystus na krzyżu, cyborium, ołtarz śtej Trójcy, piękne drewniane lwy, pelikany, ryba Jonasza i inne pomniejsze ozdoby kościelne, są dziełem samoucznego snycerza Andrzeja Czesacze ze wsi Waksmunda. Ze względu na autora wielkie tym utworom zalety przyznać należy”. Ołtarz główny w kościele parafialnym w Myślenicach charakteryzuje stosunkowo prosta, statyczna struktura z wyraźnym rytmem trzech par kolumny. Pewne przejawy prowincjonalizmu wykazują nieco krępe, sumarycznie modelowane sylwetki aniołów w zwieńczeniu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Ołtarz główny w kościele parafialnym w Myślenicach został wykonany w 1829 roku przez Andrzeja Czesacza z miejscowości Waksmund na Podhalu. Stosunkowo prostą strukturę retabulum charakteryzują wpływy sztuki baroku.

Bibliografia