Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Myślenice
Miejscowość
Myślenice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Myślenice
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
kaplica południowa
Identyfikator
DZIELO/22144
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1775 rok (?)
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, marmoryzowane, złocone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Cechy stylowe wskazują, że ołtarz powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Takie datowanie może potwierdzać inskrypcja znajdująca się na odwrociu obrazu przedstawiającego upadek Jezusa: „1775 WW”. Retabulum zostało odnowione w 1884 roku „za staraniem Jana Kuliga cechmistrza i Walentego Bobaka podstarszego”. W 1889 roku wstawiono dwa nowe obrazy – w części środkowej wizerunek św. Józefa, a w zwieńczeniu scenę zaślubin Marii i św. Józefa – obydwa namalowane przez Sebastiana Stolarskiego, dzięki fundacji Jana Kuliga i Jana Domanusa. Kolejne prace renowacyjne miały miejsce w 1940 roku, następne pobieżne w 1963 i w 1983 roku, wówczas Jan Majda odczyścił retabulum i uzupełnił ubytki w strukturze malarskiej i złoceń.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny, murowany z drewnianą mensą. Antepedium drewniane, w formie leżącego prostokąta ujętego ramą, z przedstawieniem śmierci św. Józefa w oktogonalnym polu, po bokach rodzina fundatorów. Retabulum osadzone na niewysokim, zryzalitowanym po bokach cokole. Część środkową nastawy ujmuje para kolumn wspierających przerwane w partii architrawu i wybrzuszonego fryzu belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem. Zwieńczenie ujęte parą spływów i zamknięte fragmentem gzymsu w kształcie wklęsło-wypukłego łuku. Po bokach przerwany, półkolisty przyczółek. Pola cokołu zdobi motyw wydłużonych rozet, dolną partię części środkowej retabulum para związanych kokardą gałązek laurowych, nad obrazem sygle „SJ” wkomponowane w ulistnione gałązki, natomiast w górnej partii para spiętych gałązek różanych z kwiatkami. Boki retabulum ujmuje para ażurowych uszaków akantowych. Krawędzie spływów zwieńczenia zdobią ulistnione gałązki, w dolnej części para rozet, u góry uskrzydlona główka anielska. Szczyt w formie palmety. Na przerwanym przyczółku para aniołków. Pośrodku cokołu retabulum obraz w kształcie leżącego prostokąta, ujęty wąską złoconą ramą, z przedstawieniem Jezusa upadającego pod krzyżem. Pole części środkowej ołtarza w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym z uskokami, ujęte profilowaną, złoconą ramą. W środku obraz w kształcie stojącego prostokąta, w złoconej ramie zdobionej motywem liści akantu, z przedstawieniem św. Józefa. Po bokach retabulum para rzeźb ustawionych na niewysokich konsolach wspartych na parze wolut, po prawej stronie wizerunek św. Wacława, po lewej św. Floriana. Pole środkowe zwieńczenia w kształcie trapezu o wklęsłych ramionach i narożach, zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym, ujęte profilowaną, złoconą ramą, z przedstawieniem zaślubin Marii i św. Józefa. Struktura w całości marmoryzowana w kolorze zielono-niebieskim, detal architektoniczny i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Podobnie, jak para figur flankujących część środkową ołtarza św. Józefa, także struktura retabulum wykazuje pewne wpływy twórczości warsztatu Antona Gegenbauera zmarłego w 1773 roku snycerza, uważanego za najwybitniejszego rzeźbiarza w Krakowie w drugiej połowie XVIII wieku. W 1750 roku rozpoczął on studia na wiedeńskiej akademii, następnie w 1755 roku przybył do Krakowa. Cechy stylowe dzieł Gegenbauera sytuują go jako przedstawiciela nurtu południowoniemieckiego w rzeźbiarstwie krakowskim. Rzeźbiarz najprawdopodobniej pochodził z miasta Leutkirch w południowowschodniej Badenii-Wirtembergii.
Jak zauważyła Anna Dettloff wykonywane w warsztacie rzeźbiarza nastawy „nie prezentują […] wybitnych wartości i innowacji artystycznych”. Są to niemal zawsze struktury jednoosiowe flankowane kolumnami lub pilastrami, ze zwieńczeniem o trapezoidalnej formie ujętym przerwanym przyczółkiem umiejscowionym na osiach podpór retabulum. W kontekście dekoracji ornamentalnej dominującym w warsztacie Gegenbauera motywem są ekspresyjne, bujne rocaille, natomiast w zwieńczeniach często pojawia się palmetowa muszla. Poza tym „struktury są dość płaskie i właściwie stanowią tylko tło dla bogatych i ekspansywnych dekoracji rzeźbiarskich”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz boczny św. Józefa w kościele parafialnym w Myślenicach powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Cechy stylowe jego struktury wykazują wpływy twórczości warsztatu Antona Gegenbauera aktywnego w Krakowie w drugiej połowie XVIII wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-127

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności