Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Pierwsza wzmianka na temat ołtarza głównego w kościele św. Jakuba pochodzi z siedemnastowiecznego tekstu księdza Wojciecha Offiarowicza „Historya o cudownym Matki Bożej obrazie w Myslemicach”, gdzie znajduje się informacja, że wizerunek ten był umieszczony w „wielkim ołtarzu”. Ówczesne wyposażenie kościoła uległo całkowitemu zniszczeniu w październiku 1658 roku podczas potopu szwedzkiego. Odbudowa kościoła trwała kilka lat. W inwentarzu spisanym w 1792 roku, po śmierci księdza Jakuba Lipki, zostały wymienione cztery drewniane ołtarze, a wśród nich malowany na czarno ołtarz główny z cudownym wizerunkiem. W 1800 roku burmistrz Myślenic podjął decyzję o przekształceniu budynku kościoła na magazyn aprowizacyjny dla armii. Opustoszono świątynię z całego wyposażenia poza ołtarzami. Po 10 latach zlikwidowano magazyn i rozpoczęto prace remontowe. Z dotychczasowego wyposażenia pozostawiono jedynie ołtarz główny. W kronice spisanej przez księdza Firmina Czepiela znajduje się zapis, że ołtarz główny pomalowano, natomiast mieszkaniec Myślenic, Marcin Gorączko z małżonką ufundował wierną kopię wcześniejszego obrazu Matki Boskiej. Obraz namalował Jan Irzyczek z Kalwarii wiosną 1814 roku, a uroczyste poświęcenie i wstawienie do ołtarza miało miejsce 25 lipca 1814. Pod koniec XIX wieku podjęto decyzję o wymianie retabulów ołtarzowych w kościele św. Jakuba. Przyczyny tego nie są znane. Powodem mógł być ich zły stan zachowania – konserwacja zachowanego z jednego z ołtarzy bocznych obrazu św. Anny wykazała, że malowidło zostało przycięte dołem, prawdopodobnie z powodu uszkodzenia. Decyzja o likwidacji dotychczasowych ołtarzy mogła być także powodowana chęcią wymiany na nowsze i bardziej okazałe. Wykonanie nowych retabulów powierzono Witowi Wiszowi, rzeźbiarzowi z Radziszowa, który zrealizował to zlecenie w 1886 roku. W ołtarzu głównym umieszczony został obraz Matki Boskiej z 1814 roku. W 1970 roku została przeprowadzona konserwacja ołtarza głównego przez Józefa Nykla, retabulum nie zostało rozebrane, lecz jedynie odczyszczone.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, trójosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny, kamienny, ustawiony na podstawie, w drewnianej obudowie. Mensa drewniana z marmurowym portatylem. Tabernakulum w formie prostopadłościennej metalowej skrzynki w drewnianej obudowie. Metalowe drzwiczki zdobi motyw kielicha eucharystycznego. Tabernakulum ujęte jest po bokach parą wolnostojących kolumienek wspierających wysunięte ponad nimi, wieńczące je belkowanie z wysokim fryzem. W partii belkowania nad drzwiczkami arkada dekorowana koronką i maswerkowymi rozetami w przyłuczach. Na belkowaniu tron wystawienia, na którym ustawiony krucyfiks. Osadzona na cokole nastawa ołtarza ma formę trójprzelotowego łuku triumfalnego. Część środkowa w kształcie półkolistej arkady wspartej na dwóch parach kolumn, z których wewnętrzne są cofnięte względem zewnętrznych. Arkady artykułujące osie boczne są mniejsze, ujmuje je po jednej parze kolumn wspierających zryzalitowane cokoły flankujące pola wypełnione fryzem arkadkowym. Zwieńczenie ołtarza ujmuje para kolumn wspierających gzyms w formie trójkątnego przyczółka. Pola cokołów retabulum zdobi stylizowana ornamentyka roślinna, kapitele kolumn oraz zwieńczenia arkad osi bocznych motywy uskrzydlonych główek anielskich. Krawędź łuku arkady części środkowej obiega fryz arkadkowy. W przyłuczach arkady ażurowe maswerki. Gzyms wieńczący kondygnację retabulum ujmuje motyw konsolek w formie liści akantu. Zwieńczenie flankowane parą ażurowych uszaków w postaci ornamentu roślinnego, parą figur aniołów oraz dwiema parami wazonów. Pole przyczółka wypełnia płaskorzeźbione przedstawienie gołębicy Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Po jego bokach znajduje się para wazonów, szczyt jest w formie krzyża. Zwieńczenie flankują dwie figury aniołów ujęte po bokach dwoma parami wazonów.
Pole części środkowej w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście z obrazem Madonny z Dzieciątkiem. W niszach osi bocznych są figury św. Piotra po prawej stronie i św. Pawła po lewej. Kształt pola zwieńczenia jest zbliżony do kwadratu ujętego szerokim obramieniem zdobionym parami S-kształtnych wolut. W środku znajduje się tondo z płaskorzeźbionym przedstawieniem anioła trzymającego kwiat lilii.

Struktura retabulum utrzymana w kolorze drewna, trzony kolumn i część detali architektonicznych marmoryzowane, tła osi bocznych polichromowane w kolorze ciemnoniebieskim.

Zarys problematyki artystycznej

Twórcą zespołu ołtarzy w kościele św. Jakuba w Myślenicach jest Wincenty Wisz, który używał skróconej formy imienia – Wit. Urodził się 7 października 1847 w Krasnym, a zmarł 21 grudnia 1930 w Radziszowie i został pochowany na miejscowym cmentarzu. 25 grudnia 1883 poślubił Małgorzatę Góralik, mieszkankę Radziszowa, z którą miał trzech synów Stanisława, Mariana i Bolesława. Artysta tworzył głównie sztukę sakralną, wykorzystując zarówno drewno, głównie lipę, jak i kamień – piaskowiec i wapień. Bogata struktura wykonywanych przez Wisza retabulów często nawiązywała do cech stylowych dawnych epok – od gotyku po barok. Było to zjawisko szeroko spotykane w realizacjach dziewiętnastowiecznych warsztatów rzeźbiarskich specjalizujących się w sztuce sakralnej i określa się je mianem neostylów. Zdobiące retabula Wisza sylwetki postaci charakteryzują poprawność anatomiczna, subtelny dynamizm dzięki zastosowanemu kontrapostowi, miękki modelunek, charakterystyczny układ drapowań tkanin, a także dbałość o detal wyrażona lekkością, płynnością i starannością wykonania. Twarze rzeźbionych przez Wisza postaci pozostają pod wpływem klasycznego kanonu piękna, artysta często także nadawał im rysy znanych mu osób (np. twarz jednego z doktorów Kościoła na parapecie chóru w kościele św. Jakuba w Myślenicach jest portretem ówczesnego proboszcza). Jego realizacje stanowią wyposażenie kościołów m.in. w Radziszowie, św. Józefa na krakowskim Podgórzu, Najświętszej Marii Panny w Krakowie (ambona). Dla kościoła św. Jakuba w Myślenicach Wit Wisz wykonał ołtarz główny i dwa boczne oraz ambonę i niezachowany chór.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Literatura

https://parafiaradziszow.pl/radziszowianin-z-wyboru/

Bibliografia