Św. Wacław

Województwo

MAŁOPOLSKIE

Powiat

myślenicki

Gmina

Myślenice

Miejscowość

Myślenice

Metropolia

Krakowska

Diecezja

Krakowska

Dekanat

Myślenice

Parafia

Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Dodaj do Udostępnij Drukuj Graf Pobierz

Miejsce przechowywania

ołtarz przy wschodniej ścianie kaplicy południowej

Identyfikator

DZIELO/22148

Kategoria

rzeźba

Ilość

1

Czas powstania

druga połowa XVIII wieku

Technika i materiał

drewno; rzeźbienie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie

Wymiary podstawowe

wysokość – 122 cm

Autor noty katalogowej

Paulina Chełmecka

Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Całopostaciowa, ścięta z tyłu figura św. Wacława stojącego na sferycznej podstawie i zwróconego na wprost. Sylwetka świętego jest w S-kształtnym układzie. Pociągłą twarz charakteryzują wyraziste rysy o małych oczach, długim nosie, zaróżowionych policzkach i krótkim, ciemnym zaroście. Ciemnobrązowe włosy skręcone w pukle rytmicznie opadające sięgając ramion. Święty ubrany jest w srebrzoną zbroję, przez prawe ramię przewiązana diagonalnie złota wstęga, spięty na piersiach, złocony płaszcz opada na plecy i ramiona. Na głowie złocona mitra książęca. W prawej, zgiętej w łokciu i uniesionej do góry ręce trzyma złocone berło, w lewej, opuszczonej wzdłuż ciała złocony miecz.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba najprawdopodobniej powstała w kręgu twórczości Antona Gegenbauera zmarłego w 1773 roku snycerza, uważanego za najwybitniejszego rzeźbiarza w Krakowie w drugiej połowie XVIII wieku. W 1750 roku rozpoczął on studia na wiedeńskiej akademii, następnie w 1755 roku przybył do Krakowa. Cechy stylowe dzieł Gegenbaurea sytuują go jako przedstawiciela nurtu południowoniemieckiego w rzeźbiarstwie krakowskim. Rzeźbiarz najprawdopodobniej pochodził z miasta Leutkirch w południowowschodniej Badenii-Wirtembergii. Styl artysty jest stosunkowo łatwo rozpoznawalny i znamionuje go wyjątkowa indywidualność. Mariusz Karpowicz w trafny sposób scharakteryzował grupę jego dzieł pisząc, że „postać ludzka prezentuje znaczny stopień odejścia od realizmu – główki małe, ciała wyciągnięte nad miarę o długich, żylastych rękach i nogach, powyginane esowate linie. Autor nie unika brzydoty – przeciwnie, z upodobaniem rzeźbi twarze zdecydowanie brzydkie, wąskie, o wielkich, mięsistych nozdrzach, wyłupiastych, blisko osadzonych oczach i grubych wargach. Ich zadumany smutek jest jednak tak szlachetnego, subtelnego rodzaju, że brzydota tych twarzy wydaje się przystępna, ludzka i sympatyczna przy swych przerysowaniach”. Jak dalej zauważa, podkreślając abstrakcyjność form, jakie przybierają draperie rzeźbionych postaci, „ujawniają się tu najsilniejsze tendencje antyrealistyczne w rzeźbie krakowskiej XVIII w.” Gegenbauer wykonywał głównie drewniane rzeźby, stosując wydłużony kanon proporcji – jak zauważa Anna Dettloff „głowa jest wąska i długa tak, że często zaciera się granica z równie długą szyją”. Osobliwy jest także sposób upozowania, nasuwający skojarzenia z kontrapostem, „w rzeczywistości układ ciała jest […] nienaturalnie komplikowany […] artysta dowolnie wygina ciała figur, całkowicie pomijając rzeczywistość i pracę statyki”. Cechy stylowe rzeźb retabulum św. Józefa, mimo tego, że prezentują mniej zdynamizowany wariant, w sposobie modelowania partii głowy i układu sylwetki wykazują pewne wpływy twórczości warsztatu Antona Gegenbauera.

Książę czeski Wacław urodził się między 907 a 909 rokiem i pochodził z dynastii Przemyślidów, był synem Wratysława I i Drahomiry. W dzieciństwie był wychowywany przez babkę Ludmiłę, żonę Borzywoja, która wpajała mu zasady religii chrześcijańskiej. Po śmierci ojca w 921 roku przejął władzę. Był jednak za młody, by sprawować samodzielne rządy, regentką w jego imieniu stała się zatem Drahomira, która wyznając pogaństwo, wraz ze sprzyjającym jej stronnictwem prowadziła politykę wrogą niemieckim wpływom. Według tradycji za jej rządów miał miejsce szereg prześladowań chrześcijańskich duchownych oraz dewastacje kościołów. Około 924 roku Wacław przejął władzę, wygnał z Pragi swą matkę i rozpoczął politykę prochrześciajńską i sprzyjającą dobrym stosunkom z Cesarstwem. W Pradze na Hradczanach, w miejscu obecnej katedry św. Wita, wzniósł przedromańską rotundę, dążył także do utworzenia w Czechach odrębnego biskupstwa. Działania władcy wzbudzały jednak sprzeciw społeczeństwa sprzyjającego jego pogańskiemu bratu Bolesławowi I Srogiemu. Wacław, zaproszony przez niego na uroczystości świętych Kosmy i Damiana do Starej Boleslavi, stał się ofiarą podstępu. Zaatakowany przez brata, chcąc schronić się w pobliskiej świątyni, został zamordowany przez trzech jego rycerzy (935). Relikwie św. Wacława zostały złożone w praskiej rotundzie św. Wita. Wkrótce po śmierci rozwinął się kult świętego, który stopniowo zaczął się także rozprzestrzeniać w sąsiednich Niemczech, Polsce, a także na Rusi, we Włoszech i Francji oraz w Skandynawii. Święty Wacław został mianowany głównym patronem Pragi i Czech. W Polsce za sprawą Bolesława Chrobrego na wzgórzu wawelskim została wzniesiona katedra ku jego czci, natomiast przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego został ustanowiony jednym z głównych patronów Polski. Wizerunki ikonograficzne św. Wacława ukazują go jako dojrzałego, brodatego mężczyznę. W plastyce końca X wieku akcentowano jego rolę jako władcy i rycerza, a równocześnie świętego męczennika. Początkowo strój świętego stanowiła krótka tunika i płaszcz rycerski, głowę natomiast wieńczył kołpak książęcy, a od schyłku XI wieku mitra. Od XIV wieku sylwetkę świętego osłaniał gotycki pancerz płytowy, który obecny jest także w plastyce nowożytnej. Święty jest przedstawiany z mieczem, jako narzędziem swej męki, bądź włócznią z proporcem czy tarczą z wyobrażeniem czarnego orła, godła herbowego Przemyślidów. W drugiej ręce trzyma berło, stosunkowo zaś rzadko św. Wacław ukazywany był z palmą męczeństwa.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Flankująca ołtarz boczny św. Józefa w kościele parafialnym w Myślenicach para rzeźb przedstawiających św. Wacława i św. Floriana powstała w drugiej połowie XVIII wieku. Cechy stylowe figur wykazują wpływy twórczości warsztatu Antona Gegenbauera aktywnego w Krakowie w drugiej połowie XVIII wieku.