Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Obecny ołtarz główny w łazańskim kościele powstał w 1892 roku. Wcześniej na jego miejscu znajdowały się co najmniej dwa barokowe ołtarze, obecnie nieistniejące. W wizytacji biskupa Kazimierza Łubieńskiego przeprowadzonej w 1703 roku pojawia się informacja o ołtarzu głównym, noszącym wezwanie św. Krzyża z obrazem przedstawiającym Święty Krzyż („imaginem habet S(anct)ae Crucis”) oraz drugim przedstawiającym Zmartwychwstanie w zwieńczeniu. Za probostwa Józefa Świeradowskiego (1724-1742) powstał nowy, również niezachowany do dziś ołtarz główny oraz dwa istniejące ołtarze boczne. Nastawa główna, polichromowana, złocona i srebrzona, flankowana była dwoma bramkami z wyobrażeniami św. Piotra i św. Marii Magdaleny. W jej polu głównym znajdowało się rzeźbiarskie przedstawienie Ukrzyżowania. W drugiej połowie XIX stulecia stan gotyckiej świątyni jak i jej wyposażenia był zły. Dzięki zaangażowaniu kolejnych proboszczów, w szczególności księdza Ludwika Nawarry, od końca lat pięćdziesiątych XIX wieku prowadzono prace nad remontem kościoła oraz odnowieniem lub wymianą zniszczonego wyposażenia. Szeroko zakrojone prace renowacyjne podjęto także w 1887 roku. W ich ramach m.in. otynkowano kościół oraz wprawiono nawiązujące do wzornictwa średniowiecznego witraże wykonane w krakowskim zakładzie Teodora Andrzeja Zajdzikowskiego. Na fali „regotycyzacji” wnętrza świątyni postanowiono sprawić także nowy ołtarz główny wykonany w stylu neogotyckim. Fundatorem dzieła został ówczesny właściciel wsi Julian Dunin Brzeziński i jego teściowa Anastazja Morawska. W 1891 roku zwrócono się do Tadeusza Stryjeńskiego, kierującego wówczas restauracją wnętrza kościoła Mariackiego w Krakowie, z prośbą o opinię w tej sprawie. Stryjeński orzekł, że najodpowiedniejszy dla średniowiecznej świątyni będzie ołtarz w formie gotyckiego tryptyku. Naszkicował również projekt takiej nastawy. Wykonania ołtarza podjął się rzeźbiarz Kazimierz Wakulski, który współpracował ze Stryjeńskim przy pracach prowadzonych w kościele Mariackim. Konsekracja ołtarza odbyła się w 1893 roku, a dokonał jej biskup Albin Dunajewski.

Opis

Ołtarz szafiasty, przyścienny, trójosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa drewniana, prostopadłościenna. Antepedium z umieszczoną centralnie pseudopłyciną mieszczącą monogram IHS w akantowym otoku; boki zdobione, z lewej przedstawiony herb Łabędź. W części centralnej prostopadłościenne tabernakulum w formie kapliczki z ukośnie ustawionymi pilastrami zwieńczonymi pinaklami i kwiatonami. Predella u podstawy dekorowana fryzem palmetowym, wyżej pseudomaswerkowym, ostrołukowym ornamentem. Nastawa w formie tryptyku z neogotyckim, ażurowym zwieńczeniem zakończonym pinaklami i kwiatonem. Oś środkowa i osie boczne ujęte smukłymi, złoconymi kolumienkami o skręconych trzonach wspierającymi ażurową dekorację roślinną, w części centralnej uformowaną w kształt łuku w ośli grzbiet. W polu środkowym rzeźbiona scena Ukrzyżowania z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego z klęczącą Marią Magdaleną obejmującą krzyż, umieszczona na tle górzystego pejzażu z widokiem Jerozolimy z lewej strony. W kwaterach bocznych, na tle pejzażu, płaskorzeźbione figury, po lewej stronie Maria na niewysokim postumencie z inskrypcją „S(ancta) Maria”, zwrócona w stronę krzyża; po prawej na postumencie z napisem „S(anctus) Johannes”, św. Jan Ewangelista trzymający kielich w lewej ręce. Wszystkie kwatery obwiedzione ramą ze złotą inskrypcją na czerwonym tle „Julianus de Skrzynno Dunin Brzeziński uxorque eius Eva cum matre sua Anastasia Morawska in honorem Dei Omnipotentis pro sua suorumque salute omniumque huius parochiae fidelium et prosperitiate et redemptione hoc jusferunt altare fieri A(nno) D(omini) 1892 salvo Leone XIII P(ontifice) M(aximo)”. Zwieńczenie ażurowe, płaskorzeźbione, w części centralnej powtarza kształt oślego grzbietu ze złoconym ornamentem stylizowanej wici roślinnej, w górnej części zamknięte pinaklami i kwiatonami. Kwatery boczne zwieńczone uszakami wypełnionymi ażurowym, złoconym suchym akantem, obwiedzione ornamentem ze stylizowanej wici roślinnej. Struktura malowana w odcieniu morskiej zieleni z czerwonymi detalami, ornamentyka złocona. Figury oraz tło kwater w pełni polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Neogotycki ołtarz główny dla kościoła w Łazanach ufundował w 1892 roku ówczesny właściciel wsi Julian Dunin Brzeziński wraz z matką swojej żony Anastazją Morawską. Projekt nastawy wykonał krakowski architekt i konserwator Tadeusz Stryjeński, a wykonania podjął się współpracujący z nim rzeźbiarz Kazimierz Wakulski. Ołtarz, który powstał, odpowiada konstrukcji późnogotyckiego tryptyku z wysoką predellą, dwoma bocznymi skrzydłami i strzelistym zwieńczeniem nad środkową kwaterą. Zamówienie „gotyckich” witraży do łazańskiej świątyni i wymiana barokowego ołtarza głównego na neogotycki wpisywała się w panujące pod koniec XIX wieku praktyki konserwatorskie, dążące do osiągania „jedności stylowej”, nawet jeżeli wiązało się to z usuwaniem cennych zabytków minionych epok.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obecny ołtarz główny w łazańskim kościele powstał w 1892 roku z fundacji właściciela wsi Juliana Dunin Brzezińskiego i jego rodziny. Nastawę zaprojektował krakowski architekt i konserwator Tadeusz Stryjeński, a wykonał ją współpracujący z nim rzeźbiarz Kazimierz Wakulski. Konsekracja ołtarza odbyła się w 1893 roku, a dokonał jej biskup Albin Dunajewski. Wcześniej na miejscu obecnego ołtarza głównego w kościele w Łazanach znajdowały się co najmniej dwa barokowe ołtarze – obecnie nieistniejące.

Bibliografia