Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
limanowski
Gmina
Mszana Dolna
Miejscowość
Mszana Dolna
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Michała Archanioła
Tagi
ambona styl neogotycki św. Jan Ewangelista św. Łukasz św. Marek św. Mateusz
Miejsce przechowywania
północna strona nawy
Identyfikator
DZIELO/04370
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
XIX/XX wiek
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, bejca, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Opis

Ambona neogotycka, zawieszona na narożnym filarze nawy głównej i północnego ramienia transeptu. Na ambonę prowadzą schody z lekko skręconą balustradą przylegającą do północnej strony prezbiterium. Balustrada artykułowana romboidalnymi płycinami podzielonymi na pola w kształcie trapezu i małego trójkąta. W polach obu płycin białe dekoracje ze stylizowanej wici akantu; płyciny trapezowe u góry zdobione rzeźbioną, ażurową dekoracją stylizowanego astwerku. Kosz na planie sześcioboku ujęty od góry i od dołu profilowanym gzymsem. Podstawa ośmioboczna, zwężająca się ku dołowi, ujęta pozłacanym i ażurowym ornamentem roślinnym. Boki kosza z czterema płycinami, flankowanymi wąskimi filarkami ze szkarpami i zwieńczonymi pinaklami. W polach płycin ukazane są płaskorzeźbione wizerunki ewangelistów, od lewej strony: św. Mateusza, św. Jana, św. Łukasza i św. Marka. Ewangeliści przedstawieni w postawie stojącej z księgami i piórami do pisania w dłoniach. U ich stóp znajdują się odpowiadające im atrybuty. Sylwetki polichromowane, ukazane na tle malowanego pejzażu. Płyciny zwieńczone rzeźbioną, ażurową dekoracją astwerku. Zaplecek prostokątny ujęty dwoma sterczynami wspartymi na niewielkich konsolkach. W polu zaplecka ostrołukowa arkada z polem przedzielonym maswerkową dekoracją wspartą na trzech półkolumienkach. W polu dwie tablice Dekalogu. Baldachim ambony rozłożysty, powtarzający plan kosza. Podniebie podzielone promieniście odchodzącymi listwami, pośrodku ośmioboczne pole z płaskorzeźbioną gołębicą Ducha Świętego. W zwieńczeniu architektoniczna aedicula wsparta na czterech kolumnach z głęboką wnęką, w której umieszczona jest rzeźba Chrystusa. Aedicula zwieńczona jest wysoką sterczyną zakończoną łacińskim krzyżem. Baldachim zamknięty fryzem wypełnionym astwerkiem i ażurowym ornamentem z wolutowo skręconej wici roślinnej. W narożach sterczyny z żabkami i kwiatonami. Spód kosza i baldachimu zdobione są rzeźbionymi arkadkami. Struktura ambony malowana w kolorze ciemnobrązowym, płyciny i balustrady jasnobrązowe, detale architektoniczne i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia każdego kościoła. Jej przeznaczenie wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Podniebienie baldachimu zdobi płaskorzeźbiona gołębica Ducha Świętego, która symbolizuje natchnienie Duchem Świętym, tego który przemawia. Ambona została wykonana w stylu neogotyckim na przełomie XIX i XX wieku, co odzwierciedla się w jej strukturze nacechowanej neogotyckimi formami w postaci wimperg, sterczyn, maswerków, żabek i innych detali. Ambona prawdopodobnie powstała w tym samym warsztacie, co ołtarze boczne w tutejszym kościele. Ścianki kosza zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów, które zostały ukazane w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, z księgą i piórem do pisania w ręku oraz w towarzystwie odpowiadających im atrybutów: lwa, anioła, woła i orła. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii po raz pierwszy można spotkać się u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”.

Streszczenie

Ambona została wykonana w stylu neogotyckim na przełomie XIX i XX wieku, co odzwierciedla się w jej strukturze nacechowanej neogotyckimi formami w postaci wimperg, sterczyn, maswerków, żabek i innych detali. Ścianki kosza zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów, które zostały ukazane w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, z księgą i piórem do pisania w ręku oraz w towarzystwie odpowiadających im uskrzydlonych atrybutów: lwa, człowieka, woła i orła.

Bibliografia

"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Miejska Biblioteka w Mszanie Dolnej, Kronika Mszany Dolnej, oprac. Olga Illulkiewicz, Mszana Dolna 2002.

Jak cytować?

Maria Działo, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-59

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności