Św. Benedykt

Dzieje zabytku

Obraz został zakupiony w 1872 roku na Jasnej Górze w Częstochowie u stolarza E. Cynkowskiego, o czym można się dowiedzieć z inskrypcji umieszczonej na poprzecznej spądze wzmacniającej odwrocie dzieła: „Obraz ten zakupiony w 1872 r(oku) na Jasnej Górze u ob(ywatela) E. Cynkowskiego – stolarza przez radnych i zawieszony w Gabinecie wójta jako dar”. Warto zwrócić uwagę, że obraz nie był pierwotnie przeznaczony do ołtarza św. Mikołaja, ani w ogóle kościoła parafialnego w Paczółtowicach, ale stanowił dar radnych dla paczółtowickiego wójta. W zwieńczeniu wspomnianego ołtarza został umieszczony po 1872 a przed 1891 rokiem, kiedy rekomponowano całość nastawy. Wcześniej na tym miejscu znajdował się obraz przedstawiający św. Franciszka. Jak podaje monografistka paczółtowickiej świątyni Teresa Małkowska-Holcerowa, wymiana obrazów połączona była z pracami rzeźbiarsko-stolarskimi przy belkowaniu ołtarza, na którym umocowane jest zwieńczenie. Podczas prac konserwatorskich ołtarza prowadzonych w latach 1982-1984 stwierdzono tam obecność nowych fragmentów drewna oraz napisu z nazwiskiem stolarza „Wincenty Kowalski Sto=ż i żerźbiaż”.

Opis

Obraz w kształcie prostokąta zbliżonego do kwadratu ujęty złoconą, profilowaną ramą. W centrum kompozycji przedstawiony św. Benedykt w postawie stojącej, w ujęciu frontalnym z głową zwróconą w trzech czwartych w prawo. Święty ubrany w obszerny czarny habit benedyktyński z kapturem i szerokimi rękawami. Ukazany jako mężczyzna o pozbawionej zarostu okrągłej twarzy z wydatnym nosem oraz szeroko otwartymi, skierowanymi na wprost oczami. Wokół głowy tonsura oraz złocony nimb. Święty w swojej prawej ręce podtrzymuje oprawioną na czerwono księgę. Lewą dłoń składa na piersi na wysokości serca. Po prawej stronie obrazu widoczny fragment stołu przykrytego zieloną tkaniną, na którym widoczna biała mitra. Na drugim planie, po lewej stronie nieco za postacią świętego przedstawiono fragment wysokiego cokołu stanowiącego podstawę dla kolumny. Tło złocone, wytłaczane w motywy roślinno-kwiatowe.

Zarys problematyki artystycznej

Choć omawiany obraz przedstawiający św. Benedykta nie był pierwotnie przeznaczony do ołtarza św. Mikołaja, a powstanie obu obiektów dzieli około 250 lat, to dzieło dzięki zastosowaniu tradycyjnej techniki tempery na drewnie oraz jednolitego złoconego tła wytłaczanego dodatkowo w motywy roślinno-kwiatowe wydaje się dobrze korespondować ze stylistyką ołtarza oraz znajdującym się poniżej obrazem przedstawiającym św. Mikołaja. Wspomniany w inskrypcji na odwrociu obrazu E. Cynkowski mógł być autorem obrazu, możliwe jednak, że wykonał jedynie płaskorzeźbioną i złoconą dekorację tła. Św. Benedykt z Nursji żył na przełomie V i VI wieku. Był założycielem zakonu benedyktynów, autorem reguły benedyktyńskiej i pierwszym opatem klasztoru na Monte Cassino. W ikonografii chrześcijańskiej najczęściej bywa przedstawiany jako mężczyzna w czarnym habicie lub wierzchniej tunice z kapturem i szerokimi rękawami tzw. kukulli z brodą lub bez zarostu. Do jego atrybutów należą kielich z wężem, rozbity puchar, kruk z chlebem w dziobie, anioł z hostią i pastorał. Najczęściej bywa jednak przedstawiany z trzymaną w ręku księgą lub zwojem reguły benedyktyńskiej oraz mitrą opacką. Tak też został ukazany na omawianym obrazie. Złote tło oraz widoczna z lewej strony obrazu kolumna nadają przedstawieniu znamion portretu reprezentacyjnego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz konserwowany w latach 1982-1984 podczas konserwacji ołtarza św. Mikołaja.

Streszczenie

Obraz przedstawiający św. Benedykta został zakupiony w 1872 roku od stolarza E. Cynkowskiego na Jasnej Górze jako dar radnych dla wójta Paczółtowic. W zwieńczeniu ołtarza św. Mikołaja znalazł się po 1872 a przed 1891 rokiem, zastępując w tym miejscu obraz przedstawiający św. Franciszka. Dzieło przedstawia św. Benedykta w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym w czarnym habicie benedyktyńskim, księgą reguły benedyktyńskiej oraz infułą jako atrybutami.

Bibliografia