Dwa anioły w zwieńczeniu ołtarza

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Wyżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Piotra i św. Pawła
Tagi
Feeg Johann rzeźba XVIII wieku Spisz styl rokokowy
Miejsce przechowywania
ołtarz przytęczowy północny
Identyfikator
DZIELO/03465
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
1777-1782
Fundator
Jan Joanelli, Regina Oleksik, Józef Tomaszkiewicz
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny, na którym umieszczone są rzeźby omawianych aniołów po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1777-1778, w której zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obecnie obraz św. Jana Chrzciciela znajduje się w zwieńczeniu tego ołtarza. Z kolei obraz św. Walentego przewidziany był do ołtarza głównego (obecnie wisi nad zakrystią), a obraz św. Sebastiana do drugiego ołtarza bocznego. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega.

Opis

Na wolutowo-wywiniętych przyczółkach zwieńczenia usadzona jest para aniołów. Anioł po lewej stronie ukazany jest w pozycji siedzącej, zwrócony trzy czwarte w lewo z lewą nogą podwiniętą, a prawą opuszczoną w dół; na piersi składa skrzyżowane ręce, głowę ma skierowaną w lewo. Twarz szeroka z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, szerokim na końcu nosem i dużym oczami. Włosy długie i kręcone, ciemnobrązowe. Anioł ubrany jest z złoconą tunikę ze srebrzoną podszewką odsłaniającą nagi tors i prawą nogę poniżej uda. U ramion ma duże, złocone i rozpięte na boki skrzydła. Po prawej stronie ołtarza znajduje się drugi anioł o antytetycznym układzie sylwetki z rękami ugiętymi w łokciach i skierowanymi w prawo. Szaty, skrzydła i twarz są analogiczne, jak u opisanego poprzednio anioła. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, szaty i skrzydła złocone oraz srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Autorem rzeźb aniołów jest Johann Feeg, twórca szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu, które opisując ołtarze w Łapszach Wyżnych tak podsumował historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski: „Czasem ma się wrażenie, że lada chwila tłum aniołków, jak ptactwo, poderwie się – spłoszone – z gzymsów, wyplącze się z ornamentów i wzniesie pod sklepienie z gwałtownym furkotaniem”.

Anioły często pojawiają się na kartach Pisma Świętego, np. we fragmencie hymnu „Gloria in excelsis Deo”, zwanym też popularnie hymnem anielskim, który według Ewangelii św. Łukasza miał być śpiewany przez anioły podczas narodzin Chrystusa (Łk 2, 14). Istoty te zgodnie z tradycją ikonograficzną ubrane są w tuniki podwiązane pasem i przedstawiają młodzieńców o męskich cechach twarzy. Mają bose stopy, które symbolizują gotowość spełnienia boskich poleceń lub stopy ubrane w rzymskie sandały. U ramion posiadają skrzydła oznaczające szybkość przenoszenia się z miejsca na miejsce. Według Molanusa, kontrreformacyjnego katolickiego teologa, z którego poglądów na temat chrześcijańskiej ikonografii często czerpali nowożytni artyści, pas przewiązujący anioły oznacza duchową gotowość do posług, powściągliwość i czystość. Misję posłańców najlepiej odzwierciedla również polskie tłumaczenie greckiego słowa „aggelos”, czyli „poseł”.

Streszczenie

Rzeźby aniołów zostały wykonane około 1779 roku w warsztacie kierżmarskiego rzeźbiarza Johanna Feega. Artysta wykonał szereg prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarze boczne i ambony w Niedzicy, Zakliczynie oraz komplet ołtarzy w Jurgowie.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, Monita Rafał, "Łapsze Wyżne. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła", Kraków 2018
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Skorupa Andrzej , "Jeszcze o Johannie Feegu, Imrichu Jagušiču i kościele w Jurgowie" , „Prace Pienińskie” , s. 328-332
Chmelinova Katarína , "Johann Feeg a spišské umenie 18. storočia" , „Almanach Muszyny” , s. 135-145
Skorupa Andrzej , "Johann Feeg i Imrich Jagušič na polskim Spiszu" , „Prace Pienińskie” , s. 85-97
Moisan-Jabłońska Krystyna, "Obrazowanie walki dobra ze złem", Kraków 2002

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, Karta inwentaryzacyjna aniołów z ołtarza bocznego, oprac. Bożena Saładziak, 1973.

Jak cytować?

Maria Działo, "Dwa anioły w zwieńczeniu ołtarza", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/dwa-anioly-w-zwienczeniu-oltarza

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności