Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz główny powstał najpewniej przed 1748 rokiem. Wskazuje na to wizytacja z tego roku, w której aktach zanotowano, iż drewniany ołtarz główny, polichromowany i pozłocony, był jeszcze niekonsekrowany. Ołtarz główny wraz z całym wyposażeniem przypisywany jest warsztatowi Korneckich (Piotr Kornecki w latach czterdziestych XVIII wieku w Gdowie założył warsztat rzeźbiarski). W kronice parafialnej pod 1904 rokiem zanotowano, iż zmarły w tym czasie ksiądz Michał Kolor w okresie probostwa (1888-1904) przekazał 1000 koron ze swojego spadku w celu odnowienia ołtarza głównego i obrazu Matki Boskiej. W 1905 roku „odnowiono i odmalowano” ołtarz główny za sumę 1400 koron. Następnie był poddany konserwacji razem z całym wyposażeniem w latach 1976-1979, kiedy to prawdopodobnie rozbudowano jego strukturę, dodając zwieńczenie z obrazem św. Stanisława w miejsce glorii promienistej, którą przeniesiono wyżej. Ołtarz był odnawiany również w 1998 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, na dwustrefowym cokole. Ołtarz prostopadłościenny, mensa marmurowa z portatylem. Antepedium w formie leżącego prostokąta ujęte płyciną z monogramem Marii w akantowym wieńcu w centrum, w narożach rocaille. Retabulum ujęte parą filarów dźwigających pełne belkowanie przerwane nad polem środkowym, wyłamane partie podtrzymywane przez rokokowe konsole z uskrzydlonymi główkami anielskimi i kartuszami. Na belkowaniu zdwojony przerwany przyczółek z puttami. W polu środkowym obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej ujęty profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym z uskokiem. Z dwóch stron filarów cztery figury ewangelistów ustawione na konsolach. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta, ujęte spływami wolutowymi, zamknięte fragmentem falistego gzymsu oraz glorią promienistą z otwartą księgą z napisem: „LIBER GENERTIONIS / JESU CHRISTI” pośród obłoków i główek anielskich oraz figurek puttów. W polu obraz św. Stanisława w formie stojącego prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym. Nastawa ujęta uszami utworzonymi z rocaille'u i róż. Struktura ołtarza polichromowana w kolorze jasnozielonym, z pozłacanymi profilami i ornamentyką oraz posrebrzoną glorią i detalami.

Zarys problematyki artystycznej

Wyposażenie architektoniczno-rzeźbiarskie w kościele gdowskim zostało przypisane warsztatowi Korneckich na podstawie analizy porównawczej z jego potwierdzonymi dziełami, gdyż w archiwach parafialnych nie zachowała się informacja o autorze ołtarzy. Realizacja ta była prawdopodobnie pierwszą w indywidualnej karierze Piotra Korneckiego, w wyniku której założył swój warsztat w Gdowie. Z czasem pracowali w nim również jego synowie, prowadząc w okresie drugiej połowy XVIII wieku niezwykle prężną, rodzinną działalność artystyczną. Pierwotnie struktura ołtarza głównego zwieńczona była wyłącznie glorią promienistą, natomiast w przestrzeni przerwanego belkowania nad polem głównym znajdowały się rzeźbione obłoki z uskrzydlonymi główkami anielskimi. Na belkowaniu nie było wcześniej masywnego zdwojonego przerwanego przyczółka. Ołtarz był znacznie niższy i w górnej partii bardzo rozbudowany rzeźbiarsko. Pierwotna architektura retabulum odwoływała się do typu ołtarzy o berninowskiej genezie z glorią promienistą wypełniającą przestrzeń belkowania i zwieńczenia, które tworzone były przez Baltazara Fontanę (kościół św. Anny w Krakowie, kościół Klarysek w Nowym Sączu) i epigona jego twórczości – Antoniego Frączkiewicza (kościół w Tuchowie). Piotr Kornecki był najpewniej uczniem tego ostatniego lub należał do grona jego naśladowców, dlatego stosował bardzo zbliżone rozwiązania. Ten typ struktury ołtarzowej był bardzo powszechny w Małopolsce i na Morawach w XVIII wieku. Rozbudowa ołtarza była wynikiem przemian wnętrza, mianowicie zamiany wcześniejszego stropu przykrywającego prezbiterium na znacznie wyższe sklepienie pozorne, wobec którego ołtarz mógł się wydawać zbyt niski. Przebudowa retabulum zmieniła diametralnie jego rzeźbiarski charakter. Ołtarz został podwyższony, przez co zmieniły się jego proporcje i inaczej rozłożona została dekoracja, zaś dobudowanie masywnego przerwanego przyczółka, dodało mu zbędnej ciężkości. Jednocześnie figury ewangelistów z retabulum nie stoją na swoim pierwotnym miejscu, przez co ich ciała nie są skierowane do centrum ołtarza, tak jak powinny.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Ołtarz konserwowany w latach 1977-1979 i 1998.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał najpewniej przed 1748 rokiem i wraz z całym wyposażeniem przypisywany jest warsztatowi Korneckich. Podczas konserwacji w latach 1976-1979 struktura została rozbudowana o zwieńczenie z obrazem św. Stanisława w miejsce glorii promienistej, którą przeniesiono wyżej oraz o masywny przerwany przyczółek. Pierwotna architektura retabulum odwoływała się do typu ołtarzy o berninowskiej genezie z glorią promienistą wypełniającą przestrzeń belkowania i zwieńczenia tworzonych przez Baltazara Fontanę i epigona jego twórczości – Antoniego Frączkiewicza, którego naśladowcą był Piotr Kornecki. Ten typ struktury ołtarzowej był bardzo powszechny w Małopolsce i na Morawach w XVIII wieku.

Bibliografia