Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Gdów
Miejscowość
Gdów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niegowić
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
gloria mała architektura późny barok
Miejsce przechowywania
wschodnio-południowy narożnik nawy głównej
Identyfikator
DZIELO/01359
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
przed 1748 rokiem
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Południowy ołtarz boczny powstał przed 1748 rokiem i pierwotnie nosił wezwanie św. Antoniego, o czym wzmiankowano w aktach wizytacji z tego roku, w której znajduje się informacja, że był wówczas nowo wybudowany. Jego wykonanie przypisuje się warsztatowi Korneckich, tak jak pozostałych elementów wyposażenia architektoniczno-rzeźbiarskiego w kościele. Około połowy XIX wieku zmieniono jego wezwanie na Pana Jezusa Miłosiernego. W 1905 roku „ołtarz Pana Jezusa boczny odzłocono”. Był konserwowany razem z całym wyposażeniem w latach 1976-1979 oraz w 1998 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna, na cokole, o wklęsłym licu. Ołtarz prostopadłościenny z drewnianą mensą. Antepedium dekorowane płyciną z monogramem IHS ujętym w wieniec utworzony ze stylizowanych liści i kwiatów. Nastawa ujęta pilastrami podtrzymującymi belkowanie zwieńczone wydatnym gzymsem z odcinkami falistego przerwanego przyczółka z parą puttów. W polu środkowym obraz w kształcie stojącego prostokąta z obrazem Vir Dolorum, ujętym profilowaną ramą. Pilastry zdobione kratką regencyjną i rocaille'em, przed nimi figury św. Bonawentury i św. Franciszka stojące na konsolach. Na belkowaniu rocaille'owy kartusz z monogramem IHS. Zwieńczenie zbliżone do stojącego prostokąta, ujęte dwiema parami wolut dekorowanych rocaille'em, zakończone faliście wygiętym gzymsem oraz glorią promienistą z okiem Opatrzności pośród obłoków i główkami anielskimi. W polu obraz w kształcie stojącego prostokąta o wklęsłych górnych narożach przedstawiający św. Judę Tadeusza, powyżej nadlatujące putto z otwartą księgą z napisem: „CESSAT NECESSITAS”. Nastawa ujęta uszami z rocaille'u. Struktura polichromowana w kolorze jasnozielonym, pilastry, detale architektoniczne oraz ornamentyka pozłacane i posrebrzane.

Zarys problematyki artystycznej

Wyposażenie architektoniczno-rzeźbiarskie w kościele gdowskim zostało przypisane warsztatowi Piotra Korneckiego na podstawie analizy porównawczej z jego potwierdzonymi dziełami, gdyż w archiwach parafialnych nie zachowała się informacja o autorze ołtarzy. Realizacja ta była prawdopodobnie pierwszą w indywidualnej karierze Piotra Korneckiego, w wyniku której założył swój warsztat w Gdowie. Z czasem pracowali w nim również jego synowie, prowadząc w okresie drugiej połowy XVIII wieku niezwykle prężną, rodzinną działalność artystyczną.
Ołtarz reprezentuje typ aediculowy, a więc jednokondygnacyjnej struktury ujętej parą podpór dźwigających belkowanie, ze zwieńczeniem. Był to najbardziej popularny typ retabulum w XVIII wieku w Europie Środkowej, najczęściej stosowany dla ołtarzy bocznych, o skromniejszej od głównego architekturze. Pojawiał się on każdorazowo w realizacjach wyposażeń architektoniczno-rzeźbiarskich wykonywanych przez warsztat Korneckich, aczkolwiek o różnych wariantach podpór, albo skierowanych pod kątem do wewnątrz albo na zewnątrz względem lica ołtarza.
Ikonografia całego ołtarza skupiona była wokół postaci św. Antoniego Padewskiego, którego wezwanie pierwotnie nosił, dlatego w polu głównym musiał się dawniej znajdować jego wizerunek. Główne figury ołtarza oraz putto w zwieńczeniu trzymają otwarte księgi z fragmentami responsorium ku czci św. Antoniego „Si quaeris miracula” (z łac. „Jeśli szukasz cudów”). Święty Bonawentura trzyma księgę z tytułowym cytatem, gdyż jest autorem tej pieśni, druga postać to św. Franciszek, założyciel zakonu franciszkanów, którego twórczość studiował św. Antoni Padewski. Wszyscy trzej wspomniani święci byli franciszkanami. W zwieńczeniu znajduje się obraz św. Judy Tadeusza, który obok św. Antoniego jest patronem od trudnych spraw.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ołtarz był konserwowany razem z całym wyposażeniem w latach 1976-1979 oraz w 1998 roku.

Streszczenie

Południowy ołtarz boczny powstał przed 1748 rokiem i pierwotnie nosił wezwanie św. Antoniego, o czym wzmiankowano w aktach wizytacji z tego roku, w której znajduje się informacja, że był wówczas nowo wybudowany. Jego wykonanie przypisuje się warsztatowi Korneckich, tak jak pozostałych elementów wyposażenia architektoniczno-rzeźbiarskiego w kościele. Około połowy XIX wieku zmieniono wezwanie ołtarza na Pana Jezusa Miłosiernego. Reprezentuje on typ aediculowy, najbardziej popularny w XVIII wieku w Europie Środkowej. Ikonografia całego ołtarza była skupiona wokół postaci św. Antoniego Padewskiego, którego wezwanie pierwotnie nosił.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Wyczesany Jerzy, "Wystrój artystyczny kościoła św. Mikołaja w Bochni", Bochnia 1988
Wyczesany Jerzy, "Malarze, rzeźbiarze i złotnicy działający w Bochni od połowy XV do połowy XIX wieku" , „Rocznik Bocheński” , s. 103-122
Piątkowska Łucja, "Parafie Ziemi Bocheńskiej", Bochnia 2004
Kulig Tadeusz, Spiechowicz-Jędrys Agnieszka, "Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej", Kraków 2007
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Kornecki Marian, "Zabytki sztuki" , [w:] "Monografia powiatu myślenickiego, t. 1: Historia" , red.Reinfuss Roman , Kraków 1970 , s. 285-356

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz boczny ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-4

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności