Św. Marcina

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Wieprz
Miejscowość
Gierałtowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
prezbiterium kościoła
Identyfikator
DZIELO/24587
Kategoria
ołtarz
Dookreślenie zabytku
główny
Ilość
1
Czas powstania
1909 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
St. Urlich Groden
Technika i materiał
drewno polichromowane, techniki snycerskie, złocenie i srebrzenie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Nastawa została zamówiona przez ówczesnego proboszcza ks. Jana Foxa w pracowni Ferdinanda Stufflessera w St. Urlich Groden w Tyrolu w 1909 roku wraz z amboną. W ołtarzu prezentowany jest obraz św. Marcina oraz na zasuwach obraz Madonny Sykstyńskiej oraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Opis

Wolnostojący, jednokondygnacyjny, trójosiowy ołtarz uzyskał formę architektoniczną ze zwieńczeniem. Stipes ołtarzowy przyjął formę leżącego prostopadłościanu ustawionego na podeście z dwoma gradusami, na którym wsparto drewnianą mensę z portatylem. Fronton stipesu podzielono za pomocą trzech płyciny, czworoboczną na osi, a w osiach skrajnych prostokątnymi. W płycinie pola środkowego umieszczono płaskorzeźbiony krzyż równoramienny wpisany w okręg. Natomiast w polach bocznych znalazły się ostrołukowe arkadki wypełnione malowanym i złoconym ornamentem roślinno-kwiatowym. Na mensie na osi ustawiono architektoniczne tabernakulum z tronem eucharystycznym. Jego dwuskrzydłowe drzwi ujęte zostały parą lizen, których płyciny wypełniono płaskorzeźbionym ornamentem. Drzwiczki ozdobiono płaskorzeźbioną dekoracją z winną latoroślą i srebrnymi literami „A” i „Ω”. Na lizenach wsparto niewielki, fazowany gzyms. Ponad nim usytuowano tron eucharystyczny w formie aediculi flankowanej złoconymi kolumnami na postumentach z liściastymi kapitelami podtrzymującymi imposty przechodzące w pinakle z kwiatonami. Pomiędzy nimi znalazła się wimperga z czołganiami i wieńczącym ją pinaklem z kwiatonem. Wimpergę wypełnia stylizowany łuk trójlistny. W niszy na tylnej ściance wykonano malarską dekorację z przedstawionym kielichem z jaśniejącym nad nim Najświętszym Sercem Pana Jezusa w koronie cierniowej, na tle dekoracji roślinnej. Całoś baldachimu nakrywa daszek siodłowy. Tabernakulum flankują dwa adorujące anioły w jasnych szatach ustawione na profilowanych postumentach dekorowanych na licu łacińskimi napisami "Adoremus" i "Venite". Nastawa ołtarzowa ustawiona została na wysokim, dwustrefowym cokole. Górną strefę artykułowano za pomocą czworobocznych, zielonych płycin wypełnionych płaskorzeźbionym i złoconym ornamentem roślinnym, obramienionych profilowanymi listwami. Cokół zwieńczony został profilowanym gzymsem. Część środkowa nastawy jest wyższa i szersza od osi bocznych. Tworzy ją pole w kształcie stojącego prostokąta zamknięte u góry łukiem siodłowym, ujętego złoconą, profilowaną ramą. Pole flankują dwie smukłe kolumienki z liściastymi kapitelami, ustawione na postumentach, przechodzące w pinakle zwieńczone kwiatonami. Pomiędzy pinaklami usytuowano wimpergę wypełnioną maswerkiem z czterolistnym polem, w którym znajduje się napis:"S[anc]t[us] Mrtinus". Wimpergę zakończoną pinaklem z kwiatonem zdobią czołgani. Ponad nią wypiętrzone zostało ażurowe zwieńczenie utworzone z podwójnych ostrołukowych arkadek flankujących fialę z kwiatonem. W polu kondygnacji prezentowany jest obraz ze św. Marcinem oraz dwa pozostałe na zasuwie z przedstawienie Madonny Sykstyńskiej oraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Poniżej pola obrazowego wprowadzono płycinę w kształcie leżącego prostokąta, dekorowaną malowaną, złoconą ornamentyką na zielonym tle. W osiach bocznych znalazły się dwie aedicule zwieńczone wimpergami z czołgankami i kwiatonem, flankowane parą wysmuklonych pinakli z kwiatonami. Górną część aediculi wypełnia arkatura. W niszach na niebieskim tle ze złotymi gwiazdami ustawiono figury św. Franciszka z Asyżu i św. Elżbiety z Turyngii. Kondygnację flankują ażurowe struktury utworzone z płycin ujętych smukłymi pinaklami, wypełnionymi płaskorzeźbionym ornamentem roślinnym. Struktura ołtarza polichromowana została w odcieniach zgaszonego brązu. Załamania profili architektonicznych pomalowano na czerwono, zielono i niebiesko, natomiast ornamenty wyzłocono.

Zarys problematyki artystycznej

Nastawa ołtarza głównego stanowi wartościowy import z Tyrolu, z którego sprowadzono nie tylko rzeźby, jak często było to praktykowane, lecz również architektoniczną strukturę retabulum. Dzięki temu w miejscowym kościele wraz z ambona pojawił się wartościowy obiekt będący świadkiem estetycznych upodobań ludzi tamtych czasów. Nie trudno zauważyć, że kształt nastawy inspirowany jest duchem historycyzmu, w którym ważne miejsce odgrywają elementy neogotyckie. Retabula wykonane w tym samym duchu, zarówno w Tyrolu, jak i na miejscu, można spotkać w ościennych kościołach, zwłaszcza tych wzniesionych na przełomie XIX i XX wieku, np. w Lipowej, Jawiszowicach, Kozach, Wilkowicach, Hecznarowicach, lub w niedalekim Osieku i Wieprzu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ołtarz został poddany konserwacji w latach 1984-1986. Prace powtórzono w 2007 roku przy okazji całościowego remontu kościoła.

Literatura

Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, red. T. Borutka, Kraków 1998, s. 411;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 13-15;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 90;
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 161-165.

Streszczenie

Nastawa ołtarza głównego w Gierałtowicach została zamówiona przez ówczesnego proboszcza ks. Jana Foxa w pracowni Ferdinanda Stufflessera w St. Urlich Groden w Tyrolu w 1909 roku wraz z amboną. W ołtarzu prezentowany jest obraz św. Marcina oraz na zasuwach obraz Madonny Sykstyńskiej oraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Marcina", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-marcina

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności