Adoracja Matki Boskiej przez św. Józefa Kalasantego

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Biskupice
Miejscowość
Bodzanów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wieliczka
Parafia
Parafia Św. Apostołów Piotra i Pawła
Tagi
adoracja malarstwo barokowe
Miejsce przechowywania
chór muzyczny
Identyfikator
DZIELO/00778
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
po 1765 roku
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 80 cm
wysokość – 120 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Obraz Adoracji Matki Boskiej przez św. Józefa Kalasantego powstał razem z wyposażeniem architektoniczno-rzeźbiarskim po 1765 roku, podczas gruntownego remontu świątyni przeprowadzonego z inicjatywy proboszcza Walentyna Grodzkiego. Jego autorem jest najprawdopodobniej Piotr Kornecki, który wraz z warsztatem wykonał wyposażenie w kościele bodzanowskim. Obraz prawdopodobnie pierwotnie znajdował się w jednym z dwóch ołtarzy bocznych i był wymontowany zapewne podczas konserwacji, być może w związku ze zmianą wezwania retabulum.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta. W centrum obrazu św. Józef Kalasanty klęczący przed unoszącą się pośród obłoków Matką Boską z Dzieciątkiem. Święty zwrócony jest w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową i skrzyżowanymi na piersi rękami, w których trzyma gorejące serce i gałązkę lilii. Twarz ma pociągłą, o migdałowatych, wąskich oczach i lekko garbatym nosie, okoloną krótką, siwą brodą i włosami po bokach głowy, na jej czubku łysina. Ubrany jest w czarny habit zapinany z przodu na guziki, z białą koloratką oraz czarny płaszcz zarzucony na plecy. Przed nim leży czarny biret i otwarta księga z napisem „Consti/tutio/nes Cler[i]c[orum] / Regular[um] / Piarum / Schola/rum”. Na pierwszym planie ukazany od tyłu, w pozycji półleżącej, chłopiec z otwartą księgą. Obok, w prawym dolnym rogu na księgach leżą czerwony kapelusz kardynalski, pastorał i laska zakończona krzyżem arcybiskupim. W lewej, górnej części obrazu Matka Boska siedzi na obłoku, zwrócona jest w trzech czwartych w lewo, pochylona, obiema rękami trzyma stojące po jej prawej stronie Dzieciątko. Twarz o łagodnych rysach, wąskich oczach, okolona jasnymi włosami. Ubrana jest w jasnoróżową suknię z białą podwiką, niebieski płaszcz narzucony na kolana oraz jasnoróżowy, rozwiany welon na głowie. Dzieciątko zwrócone w trzech czwartych w lewo, z uniesioną prawą ręką w geście błogosławieństwa, przepasane w partii bioder białą tkaniną. U góry obrazu, pośród obłoków dwa putta. W prawej części obrazu, za świętym widoczne dwie postacie klęczących dzieci, spośród których jedno czyta księgę a drugie się modli. Scena ukazana we wnętrzu z widocznymi w tle pilastem i oknem.

Zarys problematyki artystycznej

Dwa obrazy znajdujące się niegdyś w polach głównych ołtarzy bocznych (Adoracja Matki Boskiej przez św. Józefa Kalasantego, Św. Antoni Padewski), dwa w ich zwieńczeniach (Pietà, św. Kinga) oraz dzieło na zasuwie w ołtarzu głównym (Św. Stanisław Kostka z Dzieciątkiem i Matką Boską) są spójne pod względem formalnym, dlatego można przypisać ich wykonanie jednemu artyście. Dzieła te w porównaniu z sygnowanymi przez Piotra Korneckiego obrazami w Bochni wykazują ogromne podobieństwa. We wszystkich obrazach w przypadku postaci świętych czy dzieci i puttów malarz stosuje te same środki malarskie, każdorazowo pojawia się typ twarzy o zbliżonych cechach anatomicznych oraz podobnie ukazane jest ciało. Obficie drapowane tkaniny kształtowane są w sposób płaszczyznowy i silnie światłocieniowy. Dzieła te są spójne formalnie z grupą obrazów przypisywaną temu malarzowi (niesygnowane obrazy w Bochni, w Zakliczynie czy w kościele św. Sebastiana w Wieliczce).
Piotr Kornecki był z wykształcenia malarzem i rzeźbiarzem. Razem ze swoim przyrodnim bratem Stanisławem, założyli w Gdowie warsztat stolarsko-rzeźbiarski i malarski. Z czasem pracowali w nim również synowie tego pierwszego oraz krewniacy mieszkający w tej wsi. Rodzinny warsztat Korneckich był szczególnie prężny w trzeciej ćwierci XVIII wieku, wykonując prace w wielu kościołach na terenie południowej Małopolski.
Święty Józef Kalasanty urodził się w Hiszpanii i tam przyjął święcenia kapłańskie. Przeniósł się do Rzymu, gdzie był związany z bractwem księży zajmujących się nauczaniem ludu. W 1597 roku otworzył pierwszą bezpłatną, prywatną szkołę podstawową w Europie, którą nazwał Szkołą Pobożną. Był założycielem nowej kongregacji o nazwie – Zgromadzenie Pawłowe dla Ubogich Matki Bożej od Szkół Pobożnych, które w 1617 roku papież Grzegorz XV podniósł do rangi formacji zakonnej o ślubach uroczystych (Ordo Clericorum Regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum – Zakonu Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych), popularnie zwanej pijarami, której św. Józef został generałem. Święty ten uważany jest za reformatora systemu edukacji i za twórcę szkoły powszechnej.
Na omawianym obrazie św. Józef Kalasanty przedstawiony został jako adorujący Matkę Boską, co wiąże się z jego szczególnym nabożeństwem do Marii. Zakonne imię świętego brzmiało – Józef od Matki Bożej (Josephus a Matre Dei). Józef ubrany jest w habit pijarski. Leżąca przed nim księga z napisem wskazuje na to, że był założycielem tego zakonu i ustanowił jego regułę, natomiast kapelusz kardynalski, pastorał i laska zakończona krzyżem przypominają o jego odmowie objęcia wysokich godności kościelnych. Znajdująca się w tle, za świętym dwójka dzieci, spośród których jedno czyta, a drugie się modli ilustruje dewizę zakonu – „Pobożność i nauka” (Pietas et Litterae).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Przetarcia, ubytki warstwy malarskiej i gruntu, silne zabrudzenia, warstwa malarska miejscami łuszcząca się.

Streszczenie

Obraz Adoracji Matki Boskiej przez św. Józefa Kalasantego powstał razem z wyposażeniem architektoniczno-rzeźbiarskim po 1765 roku. Najprawdopodobniej jego wykonawcą jest Piotr Kornecki. Święty Józef Kalasanty był założycielem i generałem zakonu pijarów (Zakonu Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych), jak i reformatorem systemu edukacji. Na omawianym obrazie przedstawiony jest jako adorujący Matkę Boską, co wiąże się z jego szczególnym nabożeństwem do Marii.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Zaleski Wincenty, "Święci na każdy dzień", Warszawa 1989

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Adoracja Matki Boskiej przez św. Józefa Kalasantego", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/adoracja-matki-boskiej-przez-sw-jozefa-kalasantego

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności