Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Wykonawcą ołtarza głównego w kościele św. Jadwigi Śląskiej w Waksmundzie jest Grzegorz Franciszek Bełtowski z Nowego Targu. Szczegółowe dzieje ołtarza nie są znane. Wiadomo, że powstał on blisko dwadzieścia lat po wybudowaniu świątyni, w 1909 roku. Obecny kościół w Waksmundzie został bowiem zbudowany w 1887 roku na miejscu poprzedniej świątyni, która spaliła się w 1808 roku. Świątynię konsekrował kardynał Albin Dunajewski w 1892 roku. Obecnie ołtarz główny w kościele w Waksmundzie jest po konserwacji przeprowadzonej w latach 2019-2020 przez Krzysztofa Kabata, podczas której przywrócono pierwotną, ciemnozieloną kolorystykę ołtarza (zdjęcia umieszczone na portalu Sakralne Dziedzictwo Małopolski zostały wykonane przed konserwacją).

Opis

Ołtarz drewniany, zbliżony do prostopadłościanu, zwężający się ku dołowi, zakończony profilowanym gzymsem. Antependium dekorowane płycinami. Mensa drewniana.

Tabernakulum połączone z tronem wystawienia, trójosiowe, ustawione na wysokim prostopadłościennym cokole, przed który wysunięta jest prostopadłościenna skrzynka tabernakulum. Tabernakulum ustawione na niskim, profilowanym cokole, flankowane pilastrami z płaskorzeźbionym winnym gronem, zamknięte od góry profilowanym gzymsem. Drzwiczki metalowe, groszkowane z aplikowanym kielichem z Hostią w glorii, ujęte esownicami. Tron wystawienia ustawiony nad tabernakulum w formie skrzynki zamkniętej półkoliście dwoma antytetycznymi esownicami, całość zwieńczona figurką baranka leżącego na księdze; nisza obrotowa, z jednej strony wypukła z płaskorzeźbionym przedstawieniem krucyfiksu. Tron flankują dwie ścianki stanowiące tło dla dwóch figur adorujących, czyli klęczących na cokołach aniołów.

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, trójosiowa z bramkami, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na wysokim, dwustrefowym cokole. Osie wydzielone dwiema parami pilastrów i stojących przed nimi smukłych kolumn o stylizowanych kapitelach kompozytowych i skręconych trzonach na wysokości 2/5. Podpory dźwigają pełne belkowanie wyłamane na ich osi, przyjmujące nad polem środkowym kształt łuku segmentowego; na belkowaniu dwie figury aniołów dmących w trąby na ornamentalnych konsolach. W polu środkowym głęboka nisza ujęta profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z figurą Matki Boskiej z Lourdes, na osiach bocznych na ornamentalnych konsolach figury św. Katarzyny po lewej stronie i św. Barbary po prawej stronie. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście dwiema antytetycznie ustawionymi wolutami oraz krzyżem na szczycie; boki zwieńczenia ujęte spływami wolutowymi. W polu zwieńczenia obraz z przedstawieniem Trójcy Świętej ujęty profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym oraz stylizowaną archiwoltą. Całość zamknięta dwiema wolutami z liści stylizowanego akantu oraz krzyżykiem. Bramki w formie drzwiczek na wysokości cokołu ołtarza, zamkniętych ukośnie z dekoracją ornamentalną wzdłuż brzegu. Po bokach bramek dwa cokoły wsparte na kolumnach, na których ustawione są rzeźby: św. Piotra po lewej stronie i św. Pawła po drugiej.

Fryz dekorowany palmetami ujętymi ornamentem roślinnym; nad łukiem niszy środkowej muszla i ornament roślinny; ponad belkowaniem uskrzydlona główka anielska. Na belkowaniu, na osiach skrajnych stylizowane wazony. Zwieńczenie ujęte festonami utworzonymi z róż, kampanuli i wici roślinnej. Struktura polichromowana w kolorze beżowym, jasnoróżowymi i bordowymi akcentami; kolumny, profile i ornamentyka złocone. Po prawej stronie ołtarza sygnatura: "G(RZEGORZ) F(RANCISZEK) BEŁTOWSKI / Nowy Targ / 1909".

Zarys problematyki artystycznej

Autorem dzieła jest Grzegorz Franciszek Bełtowski (1859?-1918), pochodzący z Nowego Targu. Jego twórczość, mocno osadzona w tradycji dziewiętnastowiecznej rzeźby sakralnej, inspirowana była dziełami tyrolskimi, które łączyły tradycję rzemieślniczą z wpływami stylów historycznych, m.in. neogotyku. Bełtowski zdobył uznanie w 1909 roku na Wystawie Przemysłu Liturgicznego w Pałacu Sztuki we Lwowie, podczas której otrzymał dyplom honorowy w kategorii rzeźba kościelna w kamieniu i drzewie. W latach 1881–1883 pełnił funkcję werkmistrza w Państwowej Szkole Przemysłowej we Lwowie, gdzie nauczał stolarstwa, tokarstwa i snycerstwa użytkowego.

Ołtarz jest przykładem neostylowej małej architektury, nawiązującej swoją strukturą do nowożytnych ołtarzy w typie łuku triumfalnego, popularnych w XVII wieku oraz do XVIII-wiecznych, niearchitektonicznych zwieńczeń. Jego trójosiowa nastawa, posadowiona na wysokim cokole, jest klasycznym rozwiązaniem, w którym pole główne flankowane jest przez podpory oraz boczne osie, mieszczące rzeźby. Całość zwieńczona jest prostym, stylizowanym układem, którego centralnym elementem jest obraz przedstawiający Trójcę Świętą. Ołtarz cechuje się bogatą, neorokokową ornamentyką, stylizowaną na dekoracyjne motywy charakterystyczne dla XVIII-wiecznego rokoka. Mimo że jego forma odwołuje się do historycznych wzorców i inspirowana jest tradycją produkcji europejskiej, rzeźby zawarte w jego strukturze noszą wyraźne cechy indywidualnego stylu artysty.

Streszczenie

Autorem ołtarza głównego w kościele św. Jadwigi Śląskiej w Waksmundzie jest Grzegorz Franciszek Bełtowski z Nowego Targu. Szczegółowe dzieje ołtarza nie są znane. Wiadomo, że ołtarz powstał dopiero dwadzieścia lat po wybudowaniu świątyni.

Bibliografia