Ołtarz w kaplicy

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał z przeznaczeniem do wybudowanej w 1865 roku kaplicy bocznej przy południowej ścianie nawy kościoła w Gdowie. Datę jego budowy można określić na czas pomiędzy powstaniem kaplicy, a wykonaniem obrazu Przemienienia Pańskiego do tego retabulum w 1872 roku. Ołtarz został wymieniony w dopisku z 1889 roku do inwentarza sporządzonego w 1846 roku: „W kaplicy nowy ołtarz drewniany w stylu gotyckim [sic!] z obrazem Przem: Pańskiego 100 fl(orenów)”. W związku z umieszczeniem w ołtarzu obrazu Najświętszego Serca Pana Jezusa, retabulum, jak i kaplica również na takie zmieniły wezwanie.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, dwukondygnacyjna, ustawiona na niewielkim cokole. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z drewnianą mensą, ustawiony na dwustopniowej podstawie. Antepedium ujęte ramą, w jego polu płycina dekorowana w narożach ornamentem roślinnym, pośrodku medalion z monogramem IHS w glorii promienistej. Na ołtarzu ustawione jest tabernakulum w formie drewnianej skrzynki flankowanej półwalcami oraz falistymi spływami z nałożonymi płaskorzeźbionymi postaciami adorujących puttów. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym z kielichem i hostią w polu.
Pierwsza kondygnacja flankowana jest zwielokrotnionymi pilastrami i stojącą przed nimi parą kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, z gzymsem dekorowanym kimationem, wyłamane na ich osi, z przerwanym architrawem nad polem środkowym. Na belkowaniu, na osiach kolumn przerwany, falisty przyczółek. W polu środkowym nisza w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym, ujęta profilowaną ramą z obrazem Najświętszego Serca Pana Jezusa w formie stojącego prostokąta w osobnej, profilowanej ramie. Druga kondygnacja ustawiona na niewielkim cokole, flankowana zdwojonymi pilastrami i stojącą przed nimi parą kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie z gzymsem dekorowanym kimationem, wyłamane na ich osi oraz przerwany półkolisty przyczółek. Nad polem, w partii belkowania medalion z przedstawieniem Gorejącego Serca w glorii promienistej, flankowany główkami anielskimi. W polu obraz w kształcie stojącego prostokąta ujętego profilowaną rama z przedstawieniem św. Franciszka obejmującego Chrystusa na krzyżu (amplexus). Obie kondygnacje ujęte uszami, pierwsza utworzonymi ze stylizowanego akantu, druga ze stylizowanego ornamentu roślinnego. Cokoły i belkowanie pierwszej kondygnacji dekorowane stylizowanym ornamentem roślinnym. Struktura ołtarza polichromowana w kolorze jasnozielonym, kolumny i profile pozłocone, ornamentyka pozłocona i posrebrzona.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz neobarokowy, o stosunkowo prostej strukturze, opartej o formę aediculi. Pierwsza i druga kondygnacja są analogiczne pod względem architektonicznym, obie ujęte parami kolumn podtrzymujących pełne belkowanie z przerwanym przyczółkiem. Tego rodzaju ołtarze powstawały w XVII, jak i w XVIII wieku. Do form osiemnastowiecznych nawiązuje przede wszystkim gloria promienista w partii belkowania drugiej kondygnacji, być może inspirowana architekturą ołtarza głównego i bocznych w kościele gdowskim, jak również szeregiem retabulów i ambon z XVIII wieku na terenie Małopolski, w których zastosowano to wówczas bardzo popularne rozwiązanie. Stylizowana ornamentyka omawianego ołtarza również nawiązuje do form barokowych poprzez naśladownictwo stosowanych wówczas motywów, jak chociażby akantu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Odpryski i spękania polichromii, ubytki mechaniczne struktury ołtarza, przetarcia partii złoceń i srebrzeń.

Streszczenie

Ołtarz powstał z przeznaczeniem do wybudowanej w 1865 roku kaplicy bocznej przy południowej ścianie nawy kościoła w Gdowie. Datę jego budowy można określić na czas pomiędzy powstaniem kaplicy, a wykonaniem obrazu Przemienienia Pańskiego do tego retabulum w 1872 roku. Ołtarz jest neobarokowy, o stosunkowo prostej strukturze, opartej o formę aediculi i nawiązuje do retabulów powstających w XVII, jak i w XVIII wieku.

Bibliografia