Ambona

Dzieje zabytku

Baldachim jest pozostałością późnorenesansowej ambony pochodzącej z 1601 roku, która prawdopodobnie pierwotnie znajdowała się w poprzednim kościele grabskim. Ambona jednak nie została wymieniona w siedemnastowiecznych aktach wizytacji tej świątyni. Po 1742 roku została przeniesiona do nowo wybudowanego kościoła. Prawdopodobnie wówczas mogła być częściowo przebudowana, gdyż w źródłach określana była jako barokowa. Podczas renowacji kościoła w 1844 roku odmalowano ambonę, a w 1907 roku była „wyzłocona gustownie”. Podczas działań wojennych w 1914 roku została zniszczona północna część kościoła, w tym „ambona piękna barokkowa”. W 1916 roku zanotowano w kronice parafialnej, że ambona została odrestaurowana „kosztem Rządu” (C.K. Towarzystwa Zabytków Sztuki). W 2007 roku przeszła kompleksową konserwację.

Opis

Ambona jest przyścienna, wisząca, z dostępem od zakrystii przez drzwiczki w zaplecku. Kosz ma na planie połowy ośmioboku, na podstawie w formie wałka dekorowanego liśćmi, z podwieszeniem zakończonym szyszką. Ścianki kosza wydzielone są pilastrami rozmieszczonymi w narożach wieloboku, zakończonymi palmetami. Pomiędzy pilastrami znajdują się prostokątne płyciny dekorowane w górnej części ornamentem roślinnym, parapet przyjmuje formę gzymsu. Rolę zaplecka pełnią prostokątne drzwi we wnęce ujęte prostą ramą. Baldachim niepołączony z zapleckiem, na planie ośmioboku, ma formę pełnego belkowania dekorowanego kostkowaniem, w partii fryzu widnieje napis: „A(NNO) D(OMINI) 1601. [CUSTO]DIVNT ILLV[D] VERBVM DEI. BEATI QUI”. Podniebienie baldachimu malowane jest w motywy roślinne z podwieszoną rzeźbioną gołębicą Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana jest w kolorze błękitnym, szarym i kremowym, z czerwonymi, pozłacanymi i posrebrzanymi elementami.

Zarys problematyki artystycznej

Baldachim jest znacznie mniejszy od kosza ambony, jak również nie jest z nią połączony. Data 1601, która widnieje w partii fryzu baldachimu odnosi się do czasu jego powstania. Baldachim przyjmuje charakterystyczną formę dla późnorenesansowych dzieł tego rodzaju. Proste, płaskie zadaszenie na planie ośmioboku w kształcie belkowania jest analogiczne wobec zachowanych baldachimów ambon z końca XVI i początku XVII wieku, jak chociażby z terenów Małopolski (Jodłownik, koniec XVI w.; Ulina Wielka, XVI/XVII w.) czy Śląska (Studzieniec, ok. 1600; Zagórze Śląskie, ok. 1600; Rybnica Leśna, ok. 1610). Motywy dekoracji roślinnej znajdującej się na podniebieniu baldachimu również są typowe dla XVI wieku. Drewniane ambony z tego okresu bardzo często były dekorowane polichromią ornamentalną lub rzadziej figuralną.
Poszczególne boki ośmiobocznego baldachimu zostały błędnie złożone razem, o czym świadczą przemieszane słowa napisu w partii fryzu, który powinien brzmieć: „Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud” (Łk 11, 28) (Błogosławieni ci, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je), a który odnosił się do dawnej liturgicznej funkcji ambony. Późnorenesansowy baldachim ambony z 1601 roku jest zupełnie wyjątkowy w skali Małopolski, gdyż tego rodzaju dzieła niemal nie zachowały się na tym terenie.
Nie wiadomo jak pierwotnie wyglądał kosz ambony. Prawdopodobnie w połowie XVIII wieku, później zaś po zniszczeniach wojennych został przebudowany i uzupełniony o nowe elementy dekoracji, co zatarło jego właściwe cechy stylowe.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ambona przebudowana, w 2007 roku przeszła kompleksową konserwację.

Streszczenie

Baldachim jest znacznie wcześniejszy i mniejszy od kosza ambony. Jego forma i dekoracja wskazują na późnorenesansową metrykę, którą potwierdza widniejąca na jego fryzie data „1601”. Po zniszczeniach wojennych kosz ambony został przebudowany i uzupełniony o nowe elementy dekoracji, co zatarło jego właściwe cechy stylowe. Późnorenesansowy baldachim ambony jest zupełnie wyjątkowy w skali Małopolski, gdyż tego rodzaju dzieła niemal nie zachowały się na tym terenie.

Bibliografia