Ołtarz główny

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji z 1741 i 1748 roku odnotowano, że w kościele św. Sebastiana znajdują się trzy ołtarze. Dokumenty wymieniają najpewniej dawne wyposażenie, być może z XVII wieku. Natomiast nowy ołtarz główny powstał zapewne po tej dacie. Z tyłu retabulum na kołowrocie ruchomego obrazu widnieje data „A[NNO]D[OMINI] 1759”. Ołtarz główny powstał najpewniej przed tym rokiem, przy czym data ta może odnosić się do wykonania mechanizmu podnoszenia i opuszczania obrazu, bądź ostatnich prac wykonanych przy retabulum. Na jego górnym kartuszu znajduje się data „1849” prawdopodobnie związana z renowacją bądź odmalowaniem ołtarza w tym roku. Na tylnej ścianie retabulum widnieje kolejny napis „A(ntoni) Jaglarz 1903” odnoszący się do jego odnowienia lub odmalowania w czasie remontu kościoła, wykonanego przez Antoniego Jaglarza, ówczesnego opiekuna świątyni. Ostatnią konserwację ołtarza wykonano w 1997 roku, którą poświadcza napis na odwrociu antepedium – „Roku Pańskiego 1997 w miesiącu grudniu ukończono / prace konserwatorskie i pozłotnicze przy ołtarzu głównym, dzięki / staraniom ks(iędza) Rektora Lucjana Łukasiewicza. / prace wykonali: Konstanty Polit / Małgorzata Krymarys / Elżbieta Karzyńska-Rut / Józef Filip Rut”.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa z bramkami, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, na dwustrefowym cokole. Ołtarz drewniany prostopadłościenny z kamienną mensą. Antepedium ujęte profilowaną ramą, wykonane z czerwonego, haftowanego aksamitu, w centrum medalion z przedstawieniem baranka leżącego na księdze, w dolnych narożach motywy kwiatowe.
Retabulum flankowane ustawionymi pod kątem na zewnątrz dwiema parami korynckich kolumn, umieszczonych na tle kanelowanych pilastrów. Kolumny ustawione na cokołach, podtrzymują wyłamane belkowanie, przerwane nad polem środkowym, oraz przerwany falisty przyczółek. Na belkowaniu stoi para wazonów, na przerwanym przyczółku siedzą dwa putta. Pomiędzy kolumnami na cokołach znajdują się figury św. Jana Kantego i św. Jana Nepomucena. W polu głównym obraz z przedstawieniem św. Sebastiana ujęty profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, zwieńczoną rokokowym kartuszem flankowanym kwiatowymi zwisami. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta ujęte pilastrami o trzonach przechodzących w spływy wolutowe, zamknięte rokokowym kartuszem. W polu przedstawienie św. Floriana w profilowanej ramie w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym. Bramki na wysokości cokołu nastawy w formie arkad podtrzymywanych przez pilastry, zwieńczonych racaille'owymi szczytami. Dwustrefowy cokół dekorowany rokokowymi płycinami, rocaille'm, rozetami i kartuszami. Kanelowane pilastry nastawy ozdobione kampanulami oraz bogatymi, kwiatowymi zwisami. Nastawa ujęta małymi uszami utworzonymi z liści palmy.
Struktura architektoniczna polichromowana w kolorze czarnym, trzony kolumn pokryte polichromią imitującą kolorową marmoryzację, dekoracja rzeźbiarska, ornamentalna oraz profile pozłacane i posrebrzane.

Zarys problematyki artystycznej

Na wykonanie ołtarza głównego przez warsztat Korneckich jako pierwszy wskazał Andrzej Gaczoł, zaś z jego atrybucją zgodziła się później Beata Stec w opracowaniu historyczno-artystycznym w dokumentacji konserwatorskiej obiektu. Ołtarz główny w kościele św. Sebastiana w Wieliczce wykazuje duże podobieństwa do typów struktur architektonicznych tworzonych w warsztacie Korneckich, które wyróżniają się na tle dzieł tworzonych w tym samym czasie w Małopolsce. Ołtarze główne wykonywane w warsztacie Korneckich charakteryzuje wykorzystanie kilku par kolumn ustawianych w wiązki lub kulisowo, pomiędzy którymi stoją figury. Zwieńczenia zazwyczaj przyjmują prostą formę stojącego prostokąta ujętego spływami wolutowymi zwieńczonego glorią promienistą. Architektura wielickiego ołtarza jest szczególnie zbliżona do pierwszej realizacji warsztatu, a mianowicie ołtarza głównego w Gdowie, wykonanego przed 1748 rokiem. W omawianym ołtarzu wykorzystano zaproponowane w Gdowie rozwiązanie schodkowego układu podpór podtrzymujących belkowanie, jakkolwiek tam zamiast kolumn wykorzystano konsole. Również dekoracja ołtarza, jak ornamentyka i rzeźba są niezwykle bliskie repertuarowi formalnemu stosowanemu przez ten warsztat. Wszystkie te cechy wskazują na to, że wykonanie ołtarza głównego w kościele św. Sebastiana w Wieliczce można przypisać warsztatowi Korneckich.
Piotr Kornecki razem ze swoim przyrodnim bratem Stanisławem, założyli w Gdowie warsztat stolarsko-rzeźbiarski i malarski. Z czasem pracowali w nim również synowie tego pierwszego oraz krewniacy mieszkający w tej wsi. Rodzinny warsztat Koreckich był szczególnie prężny w trzeciej ćwierci XVIII wieku, wykonując prace w wielu kościołach na terenie południowej Małopolski. Rodzina Korneckich w późniejszych latach była szczególnie związana z Wieliczką.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Lekkie zabrudzenia, przetarcia w partii polichromii, złoceń i srebrzeń. Ołtarz był odmalowywany i konserwowany w latach 1849, 1903 i 1997.

Streszczenie

Ołtarz główny w kościele św. Sebastiana w Wieliczce powstał w latach pięćdziesiątych XVIII wieku. Widniejąca na kołowrocie obrazu z tyłu retabulum data „A[NNO]D[OMINI] 1759” najpewniej odnosi się do wykonania mechanizmu podnoszenia i opuszczania obrazu, bądź ostatnich prac wykonanych przy retabulum. Struktura architektoniczna ołtarza oraz jego dekoracja rzeźbiarska i ornamentalna zostały najpewniej wykonane w rodzinnym warsztacie Korneckich z Gdowa, na co wskazują ich cechy formalne oraz podobieństwo do innych dzieł tego warsztatu.

Bibliografia