Konfesjonał

Dzieje zabytku

Konfesjonał powstał w okresie probostwa Michała Lorencsa, a więc pomiędzy 1751 a 1768 rokiem. W aktach wizytacji z 1832 roku znajduje się informacja, że konfesjonał zlokalizowany był pod chórem. Zapewne w późniejszych latach został przeniesiony do kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej, gdyż taki stan notuje Tadeusz Szydłowski w 1938 roku.

Opis

Konfesjonał na rzucie prostokąta zamkniętego od przodu łukiem segmentowym nadwieszonym, ustawiony na profilowanym cokole. Wybrzuszone przedpiersie ujęte lizenami z płycinami, zamknięte profilowanym gzymsem, u góry głównego pola przedpiersia namalowana banderola z napisem „NON MULTUM AB IMPECCABILI DISCEDIT, QVI PECCATUM UT DECET FATETUR. Aristoteles.”. Zaplecek z płyciną w polu w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, o wklęsłym dolnym odcinku. W polu malowana scena spowiedzi królowej u św. Jana Nepomucena. W lewej części sceny święty ukazany w pozycji siedzącej, na fotelu, prawą ręką wspiera się na podłokietniku, lewą podpiera głowę. Ubrany jest w sutannę, komżę, na ramionach ma stułę, a na głowie biret. W prawej części sceny ukazana jest klęcząca królowa, z lewą ręką złożoną na piersi, prawą wyciągniętą do góry. Ubrana jest w długą suknię, dołem czerwoną, w górnej części niebieską, przepasaną w talii, jasnobrązowy płaszcz, na głowie ma koronę otwartą. Scena ukazana jest we wnętrzu, w górnej części, po lewej, podwieszona zielona kurtyna. W dolnym podłuczu płyciny napis: „Solve Vincula Colli tui Captiva Filia / Sion. Ecclesia St 52”.
Zaplecek ujęty ściankami bocznymi, w dolnej połowie szerokimi, zamkniętymi profilowanym gzymsem stanowiącym kontynuację gzymsu wieńczącego przedpiersie, z prostokątnymi drzwiczkami na zawiasach z lewej strony. W górnej połowie ścianki są węższe, o fantazyjnym wykroju, zakończone wolutą, z prostokątnymi prześwitami wypełnionymi kratką. Całość zwieńczona jest baldachimem na tym samym rzucie co korpus, ujętym z trzech stron belkowaniem. W partii frontowej fryzu malowana banderola z napisem: „PECCAVIMUS, INIQVITATEM FECIMUS, IMPIE EGIMUS. Danielis 9.”. Na podniebieniu baldachimu płycina w kształcie kwadratu wpisanego w czteroliść. W polu malowane przedstawienie aniołka w locie, który w prawej ręce trzyma język oraz liść palmy, w lewej zaś wieniec laurowy i kłódkę. Struktura konfesjonału polichromowana w sposób imitujący marmur w kolorze zielono-niebieskim, cokół, gzymsy i profile polichromowana w sposób imitujący marmur w kolorze jasnoczerwonym.

Zarys problematyki artystycznej

Ikonografia scen dekorujących konfesjonał oraz treść sentencji w banderolach odnoszą się do tajemnicy i sakramentu spowiedzi, do którego udzielania przeznaczony jest konfesjonał.
Postać św. Jana Nepomucena pojawia się w dekoracji konfesjonału, gdyż ze względu na wydarzenia z jego życia, został uznany za patrona spowiedników. Jan Nepomucen był kanonikiem kolegiaty św. Idziego w Pradze, dlatego przedstawiany jest w stroju odpowiadającym tej godności. Przyjmuje się, że powodem jego śmierci była odmowa ujawnienia tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki, do której złamania zmuszał świętego król Wacław IV. Zginął zatem zrzucony z mostu Karola w Pradze do rzeki Wełtawy.
Scena znajdująca się zaplecku konfesjonału odnosi się do przyczyny tego wydarzenia i wyobraża św. Jana Nepomucena spowiadającego królową. U spodu tego przedstawienia znajduje się napis: „Solve Vincula Colli tui Captiva Filia Sion” (Rozwiąż sobie więzy na szyi, pojmana Córo Syjonu, Iz 52, 2), odwołujący się rozgrzeszenia, które daje spowiedź. Na podniebieniu baldachimu namalowane jest nadlatujące putto trzymające kłódkę i język, które symbolizują tajemnicę spowiedzi oraz są atrybutami tego świętego. Trzyma również liść palmy, oznaczający męczeńską śmierć oraz wieniec laurowy – symbol zwycięstwa.
Pozostałe dwa napisy: „Peccavimus, iniquitatem fecimus, impie egimus” (Zgrzeszyliśmy, zbłądziliśmy, popełniliśmy nieprawość, Dn 9, 5) na baldachimie oraz „Non multum ab impeccabili discedit, qui peccatum ut decet fatetur” (Niewielu w nienaganności odchodzi, którzy są grzeszni i przyznali się jak należy?, Arystoteles) na przedpiersiu odnoszą się do samego grzechu i aktu skruchy, jakim jest spowiedź.
Wykonanie dekoracji malarskiej konfesjonału w dawnej literaturze przypisywano spiskiemu malarzowi, Szymonowi Kawalskiemu (Šimonovi Kovalszkiemu). Sposób malowania twarzy i szat oraz postaci niepozbawionych stylizowanych deformacji, jak i kolorystyka nie odpowiada jadnak jego sygnowanym dziełom w Niedzicy, dlatego z dużym prawdopodobieństwiem należy odrzucić tę atrybucję.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Przetarcia warstwy malarskiej, zabrudzenia oraz nieliczne ślady po drewnojadach

Streszczenie

Konfesjonał powstał w okresie probostwa Michała Lorencsa, a więc pomiędzy 1751 a 1768 rokiem. Ikonografia scen dotyczących św. Jana Nepomucena dekorujących konfesjonał, a także treść sentencji w banderolach odnoszą się do tajemnicy i sakramentu spowiedzi, do którego udzielania przeznaczony jest konfesjonał.

Bibliografia