Feretron z obrazem św. Zofii i św. Barbary

Opis

Feretron dwustronny z obrazami św. Zofii i św. Barbary, ustawiony na prostopadłościennej, profilowanej podstawie o wklęsłym przebiegu, zaopatrzonej w otwory na drążki do noszenia. Rama obrazów w kształcie stojącego prostokąta, obwiedziona bogatą dekoracją rokokową z rocaille’ami i kwiatami, zwieńczona niewielkim łacińskim krzyżykiem. Po jednej stronie obraz przedstawiający św. Zofię i stojące przed nią trzy córki. Święta zwrócona delikatnie w lewo, z szeroko rozłożonymi rękami na boki. Twarz owalna o delikatnych rysach. Ubrana jest w długą, ciemną suknię, brązowy płaszcz spięty pod szyją i biały welon. Nad głową świętej złoty i okrągły nimb. Dwie córki od lewej strony zwrócone trzy czwarte w lewo. Ubrane w długie jasne suknie, córka po lewej dodatkowo w czerwony płaszcz i z małym krzyżykiem w dłoni, a córka po środku w zielony fartuch i kij w prawej dłoni. Córka po prawej, zwrócona w prawo, oparta o ramię siostry, z lewą ręką opartą o nią. Ubrana jest w fioletową spódnicę i niebieską bluzkę z szerokimi rękawami. Twarze córek o delikatnych rysach, okolone długimi i ciemnobrązowymi włosami. W tle oddalony górski krajobraz, w górze błękitne niebo. Po drugiej stronie obrazu przedstawienie św. Barbary. W centrum święta ujęta do kolan, ukazana frontalnie, z głową zwróconą w prawo i przechyloną do tyłu, ze wzrokiem skierowanym ku górze. W prawej dłoni trzyma kielich z hostią, w lewej, opuszczonej gałązka palmy i miecz skierowany ostrzem w dół. Twarz pełna, o dużych oczach, prostym nosie i szerokich ustach. Święta jest ubrana w żółtą suknię oraz niebieski płaszcz; na głowie ma założoną zieloną chusteczkę, spod której widać długie, jasne i kręcone włosy. Po prawej stronie obrazu wysoka wieża, tło jednolite, szare, rozświetlone w górnej lewej części obrazu.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej.

Po jednej stronie feretronu w kościele w Marcyporębie umieszczono obraz przedstawiający św. Barbarę z około połowy XVIII wieku. Święta została ukazana w klasycznej konwencji ikonograficznej z tradycyjnymi atrybutami w dłoniach – kielichem z hostią, który przed straceniem miał jej przynieść anioł do więzienia oraz mieczem, którym został ścięta. Święta Barbara wywodziła się z zamożnej, pogańskiej rodziny. Z wiarą chrześcijańską zetknęła się podczas nauki w Nikomedii. Ojciec świętej, usiłując zmusić ją do wyparcia się wiary chrześcijańskiej, zamknął ją w wieży. Około 306 roku została ścięta mieczem. Po prawej stronie obrazu widoczna jest wieża, w której była więziona. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła o niewątpliwie wysokim poziomie artystycznym.

Po drugiej stronie feretronu przedstawiono wizerunek św. Zofii z córkami z drugiej połowy XIX wieku. Kult św. Zofii pojawił się około VII wieku. Uważano, że święta była wdową z Mediolanu, która miała pojawić się w Rzymie w czasie rządów cesarza Hadriana (II w.) wraz z córkami, nawracając pogan na religię chrześcijańską. Córki Zofii o imionach Wiara (Fides), Nadzieja (Spes)
 i Miłość (Caritas) stały się personifikacjami cnót teologicznych. Średniowieczny kult nadał ich życiu cechy męczeństwa. W różnych wersjach legend Zofia i jej córki były poddawane wielu torturom: biczowaniu, gotowaniu we wrzącej smole, obcięciu piersi lub kończyn, wrzuceniu do rozpalonego pieca, przebiciu lub drapaniu kończyn ostrymi żelazami, poćwiartowaniu, rzuceniu psom na pożarcie, otruciu, utopieniu, wyrywaniu zębów i ścięciu. Sama Zofia w jednej wersji miała umrzeć na grobie swoich córek, w innej umierać siedem razy, ginąć za każdym razem inną męczeńską śmiercią, za co miała otrzymać siedem koron. Stąd też w ikonografii święta przedstawiana jest często z siedmioma koronami, a jej córki z atrybutami: półkolistym piecem, rusztem, kotłem, rózgami, żelaznymi pazurami, stosem lub wszystkie
 z mieczami, którymi je ścięto i palmami męczeństwa. Typ przedstawienia ukazujący św. Zofię w postawie stojącej, na drugim planie oraz z trzema córkami ustawionymi przed nią wywodzi się jeszcze ze sztuki średniowiecznej. Święta Zofia jest zawsze przedstawiana jako kobieta 
w dojrzałym wieku, ubrana w suknię i płaszcz o kroju z „epok minionych”, białą chustę, która czasem upięta jest w zawój, jej szyja nieraz bywa zasłonięta podwiką. Od drugiej połowy 
XV wieku suknie były wzorzyste, miały różne kolory, głównie czerwone 
i ciemnozielone. Ręce wdowy ułożone są w geście opiekuńczym, którym otacza swoje córki. Struktura feretronu została wykonana w trzeciej ćwierci XVIII wieku w stylu rokokowym.

Streszczenie

Struktura feretronu została wykonana w trzeciej ćwierci XVIII wieku w stylu rokokowym. Po jednej stronie feretronu umieszczono obraz przedstawiający św. Barbarę z około połowy XVIII wieku. Święta została ukazana w klasycznej konwencji ikonograficznej z tradycyjnymi atrybutami w dłoniach – kielichem z hostią, który przed straceniem miał jej przynieść anioł do więzienia oraz mieczem, którym został ścięta. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła o niewątpliwie wysokim poziomie artystycznym. Po drugiej stronie feretronu przedstawiono wizerunek św. Zofii z córkami z drugiej połowy XIX wieku.

Bibliografia