Feretron z obrazem św. Zofii i św. Barbary

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Brzeźnica
Miejscowość
Marcyporęba
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Północ
Parafia
Św. Marcina
Tagi
feretron malarstwo XIX wieku malarstwo XVIII wieku styl rokokowy św. Barbara św. Zofia
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/13515
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
rama: trzecia ćwierć XVIII wieku; obraz św. Barbary: około połowy XVIII wieku; obraz św. Zofii: druga połowa XIX wieku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie; olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 130 cm
wysokość – 120 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 65 cm
Szerokość bez ramy – 55 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron dwustronny z obrazami św. Zofii i św. Barbary, ustawiony na prostopadłościennej, profilowanej podstawie o wklęsłym przebiegu, zaopatrzonej w otwory na drążki do noszenia. Rama obrazów w kształcie stojącego prostokąta, obwiedziona bogatą dekoracją rokokową z rocaille’ami i kwiatami, zwieńczona niewielkim łacińskim krzyżykiem. Po jednej stronie obraz przedstawiający św. Zofię i stojące przed nią trzy córki. Święta zwrócona delikatnie w lewo, z szeroko rozłożonymi rękami na boki. Twarz owalna o delikatnych rysach. Ubrana jest w długą, ciemną suknię, brązowy płaszcz spięty pod szyją i biały welon. Nad głową świętej złoty i okrągły nimb. Dwie córki od lewej strony zwrócone trzy czwarte w lewo. Ubrane w długie jasne suknie, córka po lewej dodatkowo w czerwony płaszcz i z małym krzyżykiem w dłoni, a córka po środku w zielony fartuch i kij w prawej dłoni. Córka po prawej, zwrócona w prawo, oparta o ramię siostry, z lewą ręką opartą o nią. Ubrana jest w fioletową spódnicę i niebieską bluzkę z szerokimi rękawami. Twarze córek o delikatnych rysach, okolone długimi i ciemnobrązowymi włosami. W tle oddalony górski krajobraz, w górze błękitne niebo. Po drugiej stronie obrazu przedstawienie św. Barbary. W centrum święta ujęta do kolan, ukazana frontalnie, z głową zwróconą w prawo i przechyloną do tyłu, ze wzrokiem skierowanym ku górze. W prawej dłoni trzyma kielich z hostią, w lewej, opuszczonej gałązka palmy i miecz skierowany ostrzem w dół. Twarz pełna, o dużych oczach, prostym nosie i szerokich ustach. Święta jest ubrana w żółtą suknię oraz niebieski płaszcz; na głowie ma założoną zieloną chusteczkę, spod której widać długie, jasne i kręcone włosy. Po prawej stronie obrazu wysoka wieża, tło jednolite, szare, rozświetlone w górnej lewej części obrazu.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej.

Po jednej stronie feretronu w kościele w Marcyporębie umieszczono obraz przedstawiający św. Barbarę z około połowy XVIII wieku. Święta została ukazana w klasycznej konwencji ikonograficznej z tradycyjnymi atrybutami w dłoniach – kielichem z hostią, który przed straceniem miał jej przynieść anioł do więzienia oraz mieczem, którym został ścięta. Święta Barbara wywodziła się z zamożnej, pogańskiej rodziny. Z wiarą chrześcijańską zetknęła się podczas nauki w Nikomedii. Ojciec świętej, usiłując zmusić ją do wyparcia się wiary chrześcijańskiej, zamknął ją w wieży. Około 306 roku została ścięta mieczem. Po prawej stronie obrazu widoczna jest wieża, w której była więziona. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła o niewątpliwie wysokim poziomie artystycznym.

Po drugiej stronie feretronu przedstawiono wizerunek św. Zofii z córkami z drugiej połowy XIX wieku. Kult św. Zofii pojawił się około VII wieku. Uważano, że święta była wdową z Mediolanu, która miała pojawić się w Rzymie w czasie rządów cesarza Hadriana (II w.) wraz z córkami, nawracając pogan na religię chrześcijańską. Córki Zofii o imionach Wiara (Fides), Nadzieja (Spes)
 i Miłość (Caritas) stały się personifikacjami cnót teologicznych. Średniowieczny kult nadał ich życiu cechy męczeństwa. W różnych wersjach legend Zofia i jej córki były poddawane wielu torturom: biczowaniu, gotowaniu we wrzącej smole, obcięciu piersi lub kończyn, wrzuceniu do rozpalonego pieca, przebiciu lub drapaniu kończyn ostrymi żelazami, poćwiartowaniu, rzuceniu psom na pożarcie, otruciu, utopieniu, wyrywaniu zębów i ścięciu. Sama Zofia w jednej wersji miała umrzeć na grobie swoich córek, w innej umierać siedem razy, ginąć za każdym razem inną męczeńską śmiercią, za co miała otrzymać siedem koron. Stąd też w ikonografii święta przedstawiana jest często z siedmioma koronami, a jej córki z atrybutami: półkolistym piecem, rusztem, kotłem, rózgami, żelaznymi pazurami, stosem lub wszystkie
 z mieczami, którymi je ścięto i palmami męczeństwa. Typ przedstawienia ukazujący św. Zofię w postawie stojącej, na drugim planie oraz z trzema córkami ustawionymi przed nią wywodzi się jeszcze ze sztuki średniowiecznej. Święta Zofia jest zawsze przedstawiana jako kobieta 
w dojrzałym wieku, ubrana w suknię i płaszcz o kroju z „epok minionych”, białą chustę, która czasem upięta jest w zawój, jej szyja nieraz bywa zasłonięta podwiką. Od drugiej połowy 
XV wieku suknie były wzorzyste, miały różne kolory, głównie czerwone 
i ciemnozielone. Ręce wdowy ułożone są w geście opiekuńczym, którym otacza swoje córki. Struktura feretronu została wykonana w trzeciej ćwierci XVIII wieku w stylu rokokowym.

Streszczenie

Struktura feretronu została wykonana w trzeciej ćwierci XVIII wieku w stylu rokokowym. Po jednej stronie feretronu umieszczono obraz przedstawiający św. Barbarę z około połowy XVIII wieku. Święta została ukazana w klasycznej konwencji ikonograficznej z tradycyjnymi atrybutami w dłoniach – kielichem z hostią, który przed straceniem miał jej przynieść anioł do więzienia oraz mieczem, którym został ścięta. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła o niewątpliwie wysokim poziomie artystycznym. Po drugiej stronie feretronu przedstawiono wizerunek św. Zofii z córkami z drugiej połowy XIX wieku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Gloger Zygmunt, "Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 2", Warszawa 1901
Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Małkiewiczówna Helena, "O późnośredniowiecznej ikonografii i kulcie św. Zofii z trzema córkami w Małopolsce" , „Folia Historiae Artium” , s. 27-69
Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Szmid Klemens, "Ogród rozkoszny wdzięcznowonnymi kwiatami zasadzony albo Bractwo Zofii Świętej w Krakowie w kościele św. Marka z dawna fundowane […] za staraniem x. Klemensa Szmida zakonu kanonikow regularnych s. Mariae de Metri de Urbe Błogosławionych Męczenników od Pokuty […] do druku podane", Kraków 1756

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum parafialne w Marcyporębie, Program prac konserwatorskich do feretronu barokowego z obrazami Matki Boskiej Szkaplerznej, po 1640 r. i feretronu rokokowego z obrazami św. Barbary poł. XVIII w. i św. Zofii, 2. poł. XIX w., w kościele parafialnym p.w. św. Marcina w Marycporębie, oprac. Lisowska-Dziuba Maria, Dziuba-Drożdż Anna, Kraków 2009

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Feretron z obrazem św. Zofii i św. Barbary", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/feretron-z-obrazem-sw-zofii-i-sw-barbary

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności