Ambona

Dzieje zabytku

Z inicjatywy proboszcza parafii we Frydmanie, księdza Michała Lorencsa, przy wsparciu barona Antála Mednyanszkyego de Megyes, który miał przywilej patronatu w stosunku do kościoła, w latach 1751-1757 usunięto dawne gotyckie wyposażenie kościoła i wykonano nowe, rokokowe, składające się z ołtarza głównego, dwóch ołtarzy bocznych i ambony.
Niestety nie zachowały się do dziś materiały archiwalne z tego okresu, a mianowicie akta wizytacji z lat: 1752 (arcybiskupa ostrzyhomskiego Miklósa Csákyego), 1778 (biskupa spiskiego Karola Salbecka), a nawet późniejsze z lat 1799 i 1801 (biskupa spiskiego Jana Revaya), a także inwentarz kościoła sporządzony przez proboszcza Michała Lorencsa z 1757 roku oraz „Księga Rozchodów i Przychodów” z lat 1751-1829. Jednak w dawnej literaturze znajdują się wypisy ze wspomnianej księgi rachunkowej, informujące, że trzej rzeźbiarze z rodziny Wierzbickich z Nowego Targu wykonali figury do wszystkich ołtarzy i być może ambony. Ambona została wymieniona w aktach wizytacji z 1832 roku. W późniejszych latach w jej zaplecku umieszczono obraz z Chrystusem Dobrym Pasterzem. Ostatnią konserwację wyposażenia zakończono w 2003 roku z inicjatywy księdza Ludwika Węgrzyna, od 1986 roku proboszcza parafii we Frydmanie.

Opis

Ambona przyścienna, stojąca, z wejściem w postaci schodów z balustradą od strony prezbiterium. Kosz na planie ściętego z dwóch stron kwadratu, ustawiony pod kątem względem zaplecka, na profilowanym cokole, z podwieszonym u spodu zwężającym się w dół elementem podtrzymywanym przez figurę anioła. Dwie frontowe ścianki podzielone po środku pilastrami dźwigającymi pełne belkowanie o silnie wysuniętym gzymsie stanowiącym parapet kosza. Trzony pilastrów oraz pola pomiędzy nimi dekorowane są roślinnymi zwisami z muszlami. Na cokole kosza znajdują się siedzące na obłokach figury czterech ewangelistów z otwartymi księgami oraz na froncie figura Chrystusa trzymającego kulę. Podwieszony element pomiędzy siedzącymi figurami dekorowany jest obłokami i uskrzydlonymi główkami anielskimi. Balustrada schodów ozdobiona ornamentem roślinnym, zakończona półfilarem, na którym stoi figurka św. Jana Nepomucena. Zaplecek wąski, w formie stojącego prostokąta, z płyciną w polu ujętą profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym z obrazem Chrystusa Dobrego Pasterza. Płycina flankowana rzędami kampanul, zwieńczona obłokiem z uskrzydloną główką anielską. Zaplecek z uszami z karbowanej wstęgi przeplatanej akantem, zwieńczony dwiema wolutami zwróconymi na zewnątrz. Całość zakończona ustawioną ukośnie glorią promienistą z gołębicą Ducha Świętego pośrodku. Struktura polichromowana na sposób imitujący błękitno-biało-różowy marmur. Dekoracja rzeźbiarska i ornamentalna pozłacana i posrebrzana, partie anatomiczne figur polichromowane naturalistycznie.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona w kościele we Frydmanie posiada interesującą strukturę, odmienną od tych występujących w regionie polskiego Spisza. Struktura została potraktowana nieco akonstrukcyjnie, z większym naciskiem na dekoracyjny charakter. Przykładowo elementy konstrukcyjne kosza, takie jak pilastry, nie tworzą podziałów i nie wydzielają jego ścianek, gdyż umiejscowione są po środku każdej z nich, pełniąc raczej funkcję ozdobną.
Ambona nie została zwieńczona baldachimem, a glorią promienistą z gołębicą Ducha Świętego. Rozwiązanie to było stosowane w XVIII wieku w małej architekturze, zarówno w ambonach, ołtarzach, jak i portalach, gdzie zamiast zwieńczeń i baldachimów pojawiała się gloria. Jego geneza sięga twórczości Gianlorenzo Berniniego, jakkolwiek rozwiązanie to szybko rozpowszechniło się w krajach Cesarstwa Habsburgów, na Górnych Węgrzech oraz w Rzeczypospolitej. Ambona pozbawiona baldachimu, ze zwieńczeniem z glorią promienistą, znajduje się również w kościele w Łapszach Wyżnych.
Wyraźną cechą charakterystyczną dla Spisza, jako regionu artystycznego, była dominacja dekoracji rzeźbiarskiej nad malarską. Mała architektura dekorowana była dużą liczbą figur i ornamentów, a w miejscach gdzie zazwyczaj pojawiają się pola z obrazami, jak zwieńczenie czy pole zaplecka, występowały rzeźbione przedstawienia, a nawet całe sceny figuralne. Podobnie w omawianej ambonie dekoracja figuralna i ornamentalna pokrywa jej strukturę niemal w całości, a elementy konstrukcyjne zastępuje rzeźba figuralna, jak w przypadku anioła-kariatydy. Ten ostatni element pojawił się w małej architekturze na Górnych Węgrzech już z końcem XVII wieku (ołtarze boczne w dawnym kościele Minorytów w Lewoczy) i był powtarzany z powodzeniem aż do drugiej połowy XVIII wieku. W samym kościele we Frydmanie anioły kariatydy pojawiają się w zwieńczeniu ołtarza głównego, a także w chrzcielnicy.
Dekoracja figuralna ambony jest bliska pod względem formalnym rzeźbom w zwieńczeniu ołtarza głównego oraz w centralnej scenie ołtarza – „Zabójstwa św. Stanisława”. Wszystkie figury charakteryzują się zbliżonym typem twarzy o niskim czole, analogicznym sposobem rzeźbienia włosów oraz podobnym układem szat ze znamiennie zwiniętą z przodu połą płaszcza. Pozwala to domniemywać, że zostały wykonane przez ten sam warsztat, być może braci Wierzbickich. Figury znajdujące się na koszu ambony są dużo bardziej dopracowane w partiach twarzy i draperii, niż te w ołtarzu głównym, zapewne w związku z ich umiejscowieniem, w dobrze widocznym dla odbiorcy miejscu. Ikonografia ambony jest tradycyjna i odnosi się bezpośrednio do jej funkcji, a więc miejsca głoszenia Słowa Bożego. Podkreśla ona chrystologiczny charakter tej czynności, stąd postaci Chrystusa i czterech ewangelistów, które stosunkowo często zdobią kosze ambon. Natomiast gołębica Ducha Świętego, która najczęściej znajduje się na podniebieniu baldachimu lub, jak w omawianym dziele, w zwieńczeniu, symbolizuje boskie natchnienie – zesłanie Ducha Świętego, na tego, który przemawia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ambona była konserwowana w 2003 roku.

Streszczenie

Z inicjatywy proboszcza parafii we Frydmanie, księdza Michała Lorencsa, przy wsparciu barona Antála Mednyanszkyego de Megyes, w latach 1751-1757 wykonano nowe, rokokowe wyposażenie składające się z ołtarza głównego, dwóch ołtarzy bocznych i ambony. Ta ostatnia posiada interesującą strukturę, odmienną od rozwiązań występujących w regionie polskiego Spisza. Natomiast ikonografia ambony jest tradycyjna i odnosi się bezpośrednio do jej funkcji, a więc miejsca głoszenia Słowa Bożego.

Bibliografia