Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Z inicjatywy proboszcza parafii we Frydmanie, księdza Michała Lorencsa, przy wsparciu barona Antála Mednyanszkyego de Megyes, ówczesnego patrona parafii, w latach 1751-1757 usunięto dawne gotyckie wyposażenie kościoła i wykonano nowe, rokokowe, składające się z ołtarza głównego, dwóch ołtarzy bocznych i ambony.
Niestety nie zachowały się do dziś materiały archiwalne z tego okresu, a mianowicie akta wizytacji z lat: 1752 (arcybiskupa ostrzyhomskiego Miklósa Csákyego), 1778 (biskupa spiskiego Karola Salbecka), a nawet późniejsze z lat 1799 i 1801 (biskupa spiskiego Jana Revaya), jak również inwentarz kościoła sporządzony przez proboszcza Michała Lorencsa w 1757 roku oraz „Księga Rozchodów i Przychodów” z lat 1751-1829. Jakkolwiek w dawnej literaturze znajdują się wypisy ze wspomnianej księgi rachunkowej, informujące, że ołtarze boczne zostały wykonane przez niewymienionego z nazwiska rzeźbiarza z Preszowa i pozłocone przez Dawida Kramera, malarza z Preszowa. Jednocześnie trzej rzeźbiarze z rodziny Wierzbickich z Nowego Targu wykonali figury do wszystkich ołtarzy.
Poprzedni ołtarz gotycki stojący w tym miejscu również nosił wezwanie maryjne – Najświętszej Marii Panny, a znajdowała się w nim „prosta figura” Madonny. Najprawdopodobniej w związku z erygowaniem 16 marca 1757 Bractwa Szkaplerznego przy parafii we Frydmanie, a jeszcze przed budową kaplicy karmelitańskiej (1764), nowy, boczny ołtarz maryjny otrzymał wezwanie Matki Boskiej Szkaplerznej („B.M.V. de monte Carmelo”) z jej obrazem w polu głównym.
Ołtarz do dziś zachowany jest w niemal niezmienionej formie. Według akt wizytacji przeprowadzonej w 1823 roku przez biskupa Josepha Bélika na ołtarzu widniał napis „Sub umbra mea requiescet. Jud. 9” („Odpoczywaj w moim cieniu”, cytat pochodzący z Księgi Sędziów – Sdz 9, 15, błędnie podpisany jako List Judy – Jud. 9). Zapewne znajdował się on w zamalowanym kartuszu nad polem głównym.
Ołtarz został odnowiony podczas renowacji wyposażenia zakończonej w 2003 roku, wykonanej z inicjatywy księdza Ludwika Węgrzyna, od 1986 roku proboszcza parafii we Frydmanie.

Opis

Ołtarz drewniany, prostopadłościenny z drewnianą mensą, w polu antepedium malowana na drewnie scena Zwiastowania (kopia obrazu Leonarda da Vinci). Na ołtarzu stoi tabliczka z kanonem w otoczeniu akantowych wolut tworzących podstawę dla pięciu lichtarzy utworzonych z ornamentu roślinnego.
Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole, ujęta parą półfilarów i stojącą przed nimi parą kolumn dźwigających pełne belkowanie, przerwane nad polem środkowym. Na cokołach kolumn kanony w ornamentalnych ramach. Kolumny flankują od zewnątrz figury św. Tomasza (?) i św. Jana Nepomucena, od wewnątrz św. Michała Archanioła i św. Jerzego. W polu głównym obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem w profilowanej, dekorowanej ornamentem roślinnym ramie. Ponad nim kartusz ujęty ornamentem rocaille'owym i kratką regencyjną oraz uskrzydloną główką anielską flankowaną rocaille'ami. Zwieńczenie w formie leżącego prostokąta ujętego spływami wolutowymi dekorowanymi rocaille'ami, zamkniętego fragmentem falującego gzymsu z monogramem Marii w otoku z obłoków w glorii promienistej. W polu rzeźbiarskie przedstawienie św. Katarzyny Aleksandryjskiej flankowanej obłokami i wiązkami promieni oraz parą puttów. Na belkowaniu figury św. Rozalii i św. Calamindy. Ołtarz ujęty uszami utworzonymi z ornamentu rocaille'owego i kratki regencyjnej. Struktura polichromowana w sposób naśladujący marmoryzację w kolorze niebiesko-białym, profile i ornamentyka pozłacane.

Zarys problematyki artystycznej

Retabulum prezentuje popularny w XVIII wieku w całej Europie Środkowej typ aediculowy, stosowany często dla skromniejszych od głównego, ołtarzy bocznych, w formie prostej jednokondygnacyjnej nastawy ujętej parą podpór dźwigających belkowanie ze zwieńczeniem. Cechą charakterystyczną dla ołtarzy powstających w tym czasie na terenie Spisza była przewaga dekoracji rzeźbiarskiej nad malarską, co w przypadku omawianych ołtarzy bocznych jest widoczne w zasadniczo dużej liczbie figur dekorujących struktury oraz w płaskorzeźbach w polach zwieńczeń. Ołtarze boczne miały również udział w scenograficznej aranżacji całego wyposażenia we wnętrzu kościoła. Ustawione zostały ukośnie, gdyż posłużyły do stworzenia optycznych kulis, które prowadziły wzrok wiernego wprost do znajdującego się w głębi prezbiterium ołtarza głównego.
Koncepcja ikonograficzna wyposażenia kościoła w całości była dziełem księdza Michała Lorencsa, dlatego dobór świętych w każdym z ołtarzy prezentował określone treści, dziś jednak trudne do odczytania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Konserwowany w 2003 roku.

Streszczenie

Z inicjatywy proboszcza Michała Lorencsa, przy wsparciu barona Antála Mednyanszkyego de Megyes, w latach 1751-1757 usunięto dawne gotyckie wyposażenie kościoła i wybudowano nowe, rokokowe, składające się z ołtarza głównego, dwóch bocznych i ambony. Ołtarze boczne wykonał nieznany z nazwiska rzeźbiarz z Preszowa, pozłocił je Dawid Kramer, pochodzący z tego samego miasta. Retabula prezentują popularny w XVIII wieku w całej Europie Środkowej typ aediculowy stosowany często dla skromniejszych od głównego, ołtarzy bocznych. Cechą charakterystyczną dla ołtarzy powstających w tym czasie na terenie Spisza była przewaga dekoracji rzeźbiarskiej nad malarską, co w przypadku omawianych ołtarzy bocznych jest widoczne w zasadniczo dużej liczbie figur dekorujących struktury oraz w płaskorzeźbach w polach zwieńczeń.

Bibliografia