Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Jordanów
Miejscowość
Jordanów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Trójcy Przenajświętszej i św. Wawrzyńca
Tagi
mała architektura Placidi Francesco sztuka drugiej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
prawe skrzydło transeptu
Identyfikator
DZIELO/10703
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
przed 1765 rokiem
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Retabulum pierwotnie pełniło funkcję ołtarza głównego w dawnej, drewnianej świątyni Trójcy Świętej w Jordanowie. Najprawdopodobniej jej nowe wyposażenie powstało przed 1765 rokiem, dlatego ołtarz wymieniony został w aktach wizytacji z tego roku. W polu głównym nastawy znajdował się zapewne obraz Trójcy Świętej. Ołtarz został odnowiony w 1862 roku – „arabeski i figury złocone – reszta biało lakierowana”. W 1914 roku przeniesiono go do nowego, murowanego kościoła. Nastawa została wówczas mazerowana przez Ludwika Wójcika. Umieszczono w niej wizerunek Matki Boskiej Jordanowskiej. W inwentarzu z 1927 roku odnotowano, że na zasuwie znajdowały się jeszcze obrazy Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa, natomiast ołtarz był „malowany żółtym fladrem”. W 1936 roku rodzina malarzy o nazwisku Stopa przemalowała nastawę, z przekazów ustnych wynika, że była to polichromia imitująca marmur w kolorze czerwonym. W 1965 roku retabulum przeszło konserwację wykonaną przez Jacka Radłowicza i Floriana Korzeniowskiego, podczas której, jak sądzono, przywrócono pierwotną polichromię struktury. Złocenia wykonał wówczas Karol Stiwar z Krakowa. Ołtarz był ponownie konserwowany w latach 1993-1994 przez Kazimierza Patejuka, Ewę i Jerzego Suchwałko. Podczas badań nie odnaleziono pierwotnej polichromii, dlatego zadecydowano, że struktura zostanie pomalowana na sposób imitujący marmoryzację w kolorze niebieskim z białymi żyłkami.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na wysokim cokole. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, o falistych bokach, mensa drewniana z marmurowym portatylem w drewnianej obudowie. Antepedium ujęte szeroką ramą dekorowaną płaskorzeźbionym motywem wieńca przepasanego wstęgą, w polu medalion z monogramem Marii ujęty wychodzącymi spod jego spodu wiązankami utworzonymi z suchego, wijącego się akantu z karbowaną wstęgą. Nastawa ujęta dwiema parami pilastrów, wewnętrzną z wolutowymi wspornikami w połowie wysokości trzonów oraz zewnętrzną parą o trzonach w formie spływów wolutowych przechodzących w silnie wysunięte do przodu partie cokołu, na których znajdują się postumenty dla figur aniołów. Podpory dźwigają niepełne belkowanie wyłamane na ich osi, nad polem środkowym wyłącznie gzyms przyjmujący kształt łuku półkolistego. Na belkowaniu fragmenty przerwanego, falistego przyczółka oraz para aniołów z kartuszami. W polu środkowym wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym z uskokiem, w profilowanej ramie z mniejszym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kształcie stojącego prostokąta. Poniżej gablota na wota w formie leżącego prostokąta ujęta profilowaną ramą. Kondygnacja flankowana uszami utworzonymi z rocaille'u. Zwieńczenie w formie zbliżonej do kwadratu o wklęsłych bokach przechodzących w woluty, na których siedzą putta, zamknięte fragmentem falistego gzymsu wyłamanego po bokach, na nim rokokowy kartusz z monogramem IHS w polu, flankowany rocaille'em. W polu zwieńczenia rzeźba gołębicy Ducha Świętego w glorii promienistej i otoku z obłoków, w towarzystwie czterech uskrzydlonych główek anielskich. Wszystkie pilastry oraz łuki dekorowane elementami rocaille'u. Struktura w całości polichromowana na sposób imitujący marmoryzację w kolorze niebieskim, ornamentyka i profile złocone, detal srebrzony.
Wewnątrz skrzyni ołtarzowej napisy „MALOWAŁ LUDWIK WÓJCIK Z KRAKOWA 2 / XI 1914”; „LUDWIK WÓJCIK”; „MALOWALI STOPY”; „23.02.1994 / KONSERWOWALI / KAZIMIERZ PATEJUK / EWA I JERZY SUCHWAŁKO / Z WARSZAWY / PROBOSZCZOWAŁ / KS. BOLESŁAW WAWAK”.

Zarys problematyki artystycznej

Architektura nastawy jest zupełnie wyjątkowa przez wzgląd na nietypowe zastosowanie zewnętrznych pilastrów spływających na silnie wysunięte do przodu i wyodrębnione cokoły. Tego rodzaju rozwiązanie bliskie jest architekturze nagrobka Jacka Łopackiego z kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie, przypisywanego Francesco Placidiemu (1763). W obu dziełach pojawia się również charakterystyczny dla prac architektonicznych Placidiego gzyms przyjmujący formę półokrągłego łuku nadwieszonego. Ołtarz niewątpliwie nawiązuje do rozwiązań stosowanych przez tego architekta, jakkolwiek prawdopodobnie nie jest jego dziełem, być może wzorowany jest na rycinie. Motyw pilastrów dźwigających gzyms wyłamany na kształt łuku nadwieszonego i spływających na silnie wysunięte do przodu cokoły stosowany był już wcześniej w twórczości Matthiasa Steinla, chociażby w fasadzie kościoła klasztornego w Dürnstein.
Ołtarz jordanowski posiada bardzo bogatą dekorację rzeźbiarską i ornamentalną, wszystkie jego pola, a także krawędzie pilastrów, kapiteli, przerwanego przyczółka dekorowane są rocaille'em. Dekoracja rzeźbiarska różni się pod względem formalnym, grupę puttów i uskrzydlonych główek anielskich ze zwieńczenia wykonał inny rzeźbiarz niż dwie figury aniołów na cokołach. Na gzymsie siedzą anioły podtrzymujące kartusze z płaskorzeźbą i inicjałami, które być może wskazują fundatorów nastawy, jakkolwiek są nieczytelne.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zabrudzenia powierzchni. Ołtarz konserwowany w latach 1965 i 1994 roku.

Streszczenie

Retabulum pierwotnie pełniło funkcję ołtarza głównego w dawnej drewnianej świątyni Świętej Trójcy w Jordanowie. Zostało wykonane przed 1765 rokiem. W 1914 roku ołtarz został przeniesiony do nowego, murowanego kościoła. Architektura nastawy jest zupełnie wyjątkowa przez wzgląd na nietypowe zastosowanie zewnętrznych pilastrów spływających na silnie wysunięte do przodu i wyodrębnione cokoły. Tego rodzaju rozwiązanie bliskie jest architekturze nagrobka Jacka Łopackiego z kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie, przypisywanego Francesco Placidiemu (1763).

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Maciążka Marcin, "Z kart parafialnej historii" , [w:] "Jordanów. Monografia miasta" , red.Bednarz Stanisław, Piotr Sadowski , Bielsko-Biała 2013 , s. 327-362
Michałowicz-Kubal Marta , "Jordanów i okolice", Jordanów 2000
Lepiarczyk Józef, "Architekt Franciszek Placidi, około 1710-1782" , „Rocznik Krakowski” , s. 65-126
Organisty Adam, Skrabski Józef, "Rola i znaczenie projektów architektonicznych Matthiasa Steinla – przegląd dotychczasowych ustaleń, nowe spostrzeżenia" , [w:] "Opactwo Cystersów w Lubiążu i artyści" , red.Kozieł Andrzej , Wrocław 2008 , s. 195-226

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-155

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności