Kościół św. św. Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Stryszawa
Miejscowość
Lachowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sucha Beskidzka
Parafia
Św. Piotra i św. Pawła
Tagi
architektura drewniana kościół drewniany soboty
Identyfikator
DZIELO/12399
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1789-1792
Fundator
Teresa z Sułkowskich Wielopolska
Technika i materiał
drewno iglaste, techniki ciesielskie, stolarskie; polichromia; gont; blacha
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – nawa: długość 12,35 m, szerokość 9,85 m; prezbiterium z absydą: długość 9,75 m, szerokość 6,6 m
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Kościół zbudowano w latach 1789-1792, fundusze na ten cel przekazała Teresa z Sułkowskich Wielopolska, właścicielka dóbr suskich oraz parafianie. Świątynię postawiono na miejscu pochodzącej z 1707 roku kaplicy cmentarnej, której fundatorką była Anna z Lubomirskich Wielkopolska. W 1792 roku proboszcz suski Ignacy Machayski poświęcił kościół, który został pomalowany dopiero w 1796 roku. W początku XIX wieku kompletowano wyposażenie świątyni. W 1836 roku, kiedy proboszczem był Walenty Jabczon, wnętrze kościoła zostało gruntowanie odnowione, zakupiono też nowe organy u mistrza Marcina Gracza z Pcimia. W 1846 roku włościanin Jan Pieczara ufundował namalowane przez Antoniego Krząstkiewicza stacje drogi krzyżowej, które znajdują się w sobotach. W 1855 roku kościół był konsekrowany przez biskupa Józefa Pukalskiego, a podczas uroczystości w ołtarzu głównym złożono relikwie św. Klemensa oraz św. Innocentego. W drugiej połowie XIX i w XX wieku kościół kilkakrotnie odnawiano. W 1895 roku położono nową posadzkę, w 1903 roku wymieniono okna. W 1909 roku przerobiono wieżyczkę na sygnaturkę. W 1930 roku odzłocono ołtarze i uzupełniono oraz odnowiono polichromię wnętrza, co powtórzono potem w latach 1987-1989. W 1957 roku założono instalację elektryczną. W 1958 roku firma brązowniczo-artystyczna Grzegorza Uruszczaka w Krakowie wykonała nowe tabernakulum na wzór starego. W latach dziewięćdziesiątych poprzedniego stulecia przeprowadzono konserwację wyposażenia i detalu architektonicznego kościoła.

Opis

Kościół orientowany, drewniany, na podmurowaniu, o konstrukcji zrębowej, z wieżą o konstrukcji słupowo-ramowej. Składa się z prostokątnej nawy, do której od wschodu przylega węższe prezbiterium zamknięte trójbocznie. Do niego od północy dobudowano prostokątną zakrystię. Do nawy od zachodu przylega wieża na rzucie kwadratu, o ścianach pochyłych, rozdzielona na kondygnacje daszkiem; zwieńczona nadwieszoną izbicą szalowaną pionowymi deskami wyciętymi dołem w ozdobną koronkę; w ścianach izbicy po dwa małe okienka.
Kościół jednonawowy, z węższym prezbiterium oddzielonym ścianą tęczową. Otwór tęczowy podwójny, górny mniejszy, w strefie sklepień, dolny większy, wycięty w zrębie. Na podniebiu dolnego łuku napis „TEN KOŚCIÓŁ ZAŁOŻONY RP 1789 BENEDYKOWANY RP 1792 MALOWANY RP 1930”. Ściany gładkie, pokryte dekoracją malarską imitującą detale architektoniczne: kolumny, belkowanie, obramienia okien, plafony wypełnione rzeźbiarską dekoracją; między nimi postacie świętych. W nawie od zachodu chór muzyczny wsparty na dwóch, profilowanych słupach, z parapetem wybrzuszonym pośrodku. Nawa i prezbiterium nakryte pozornym sklepieniem kolebkowym z płaskimi odcinkami stropowymi po bokach.
W nawie głównej cztery okna, w prezbiterium dwa, wszystkie w kształcie stojącego prostokąta; w dolnej kondygnacji wieży dwa okna w kształcie leżącego prostokąta. Wejście główne od zachodu, kolejne od południa, oba portale zamknięte od góry łukiem „w ośli grzbiet”; portal z prezbiterium do zakrystii.
Kościół obiegają soboty, czyli rodzaj podcieni, zamkniętych wokół wieży, otwartych na pozostałej długości; z kruchtami od zachodu i od południa; cztery kwadratowe okienka w sobotach od zachodu.
Ściany na zewnątrz kościoła pobite deskami. Nad nawą główną dach dwuspadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy, przedłużony od północy na zakrystię. Na dachu nawy zwężająca się ku górze wieżyczka na sygnaturkę, która przechodzi w latarnię o cebulastym zakończeniu. Wieżę zachodnią wieńczy hełm złożony z niskiego dachu namiotowego i nasadzonej na niego bani z kulą i krzyżem. Soboty nakryto dachem pulpitowym, wygiętym przy ścianie wschodniej zakrystii łukowo ku górze po to, aby lepiej ją doświetlić. Dachy kryte gontami, hełmy wież blachą.

Zarys problematyki artystycznej

Na Żywiecczyźnie do dnia dzisiejszego przetrwało pięć drewnianych kościołów: w Cięcinie (1542), Gilowicach (1. poł. XVI w.), Łękawicy (1. poł. XVI w.), Łodygowicach (1635) oraz omawiany, który jako jedyny zachował się w pierwotnej postaci. Wszystkie należą do grupy tzw. śląsko-zachodniomałopolskiej i charakteryzuje je taki sam sposób budowy: do prawie kwadratowej nawy przylega zamknięte trójbocznie prezbiterium. Te części oraz zakrystia budowane są na zrąb, wieże (prócz jednej), przybudówki, przedsionki, składziki zawsze w słup. Kościoły różnią się od siebie sposobem ukształtowania sobót, dachów oraz wielkością wież, te elementy też najczęściej podlegały przemianom. Jedynie w Lachowicach zachowały się pierwotne soboty, w większości otwarte, wsparte na słupach. We wnętrzu lachowickiego kościoła uwagę zwraca kształtowany w nietypowy sposób łuk tęczowy, składający się tak naprawdę z dwóch łuków ułożonych jeden nad drugim. Dolny jest wycięty w zrębie i dekorowany glorią, w podłuczu biegnie inskrypcja informująca o dacie rozpoczęcia budowy i konsekracji „TEN KOŚCIÓŁ ZAŁOŻONY RP 1789 BENEDYKOWANY RP 1792, MALOWANY RP 1930”. Górny łuk mieści się w strefie sklepień i w podłuczu ozdobiony jest dekoracją malarską imitującą plafony. Na froncie udekorowano go wizerunkami dwóch aniołów wskazujących na insygnia władzy papieskiej. Oba łuki łączy ze sobą grupa Ukrzyżowania. Krucyfiks umieszczono w górnym łuku, natomiast postacie św. Jana oraz Marii stoją po obu stronach łuku dolnego.

Pierwsze, pochodzące z czasów średniowiecza budowle tego typu, składały się jedynie z korpusu i prezbiterium. Wieże dostawione do korpusu nawowego drewnianych kościołów zaczęły pojawiać się w końcu XVI wieku. Wieża kościoła w Lachowicach ma pochyłe ściany i izbicę, czyli nadwieszone pięterko dzwonowe, co jest rozwiązaniem typowym dla regionów południowej Małopolski oraz Górnego Śląska. Obiegające kościoły soboty pojawiły się najpewniej w tym samym czasie co wieże. Początkowo były niskie, chroniły dół ścian budowli przed wilgocią. Z czasem zostały podwyższone i zaczęły służyć wiernym, którzy przybywając na msze z daleka mogli spędzić pod nimi noc lub schronić się w czasie nabożeństwa od deszczu; niekiedy odprawiano w nich nabożeństwa, np. drogę krzyżową, podczas której poruszano się wokół świątyni. W XVIII wieku nastąpiło rozbicie bryły przez zastosowanie osobnych dachów nad nawą i prezbiterium. Na dachu nawy dodano wieżyczkę na sygnaturkę z ozdobnym hełmem, którym wieńczono również wieżę. Wnętrze wzbogacono o elementy barokowe – pozorne sklepienie kolebkowe oraz barokowe wyposażenie. Dekoracja malarska ścian jest przykładem barokowej polichromii iluzjonistycznej, która ożywia ściany poprzez malowidła z zastosowaniem perspektywy oraz malarskie imitacje detali architektonicznych. Ten najbardziej rozwinięty typ kościoła, jakiego świetnym przykładem jest kościół lachowicki, przetrwał do czasów najnowszych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W 1837 roku, kiedy proboszczem był Walenty Jabczon, kościół został odnowiony wewnątrz. Ponownie poddany został renowacji w drugiej połowie XIX i XX wieku. W 1930 roku, a potem w latach 1987-1989 odnowiono i uzupełniono polichromię wnętrza. W latach dziewięćdziesiątych poprzedniego stulecia przeprowadzono konserwację wyposażenia i detalu architektonicznego kościoła.

Streszczenie

Kościół w Lachowicach został wybudowany w latach 1789-1792 z funduszy hrabiny Teresy z Sułkowskich Wielopolskiej oraz parafian. Świątynię postawiono na miejscu pochodzącej z 1707 roku kaplicy cmentarnej. Kościół reprezentuje nurt barokowej architektury drewnianej z prostokątną nawą, węższym prezbiterium z zakrystią, z wieżą od zachodu, wieżyczką na sygnaturkę na kalenicy nawy i sobotami. Większość wyposażenia pochodzi z początku XIX wieku. Warto jednak zwrócić uwagę na osiemnastowieczny obraz z przedstawianiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem będący kopią słynącego cudami obrazu z nieodległego Rychwałdu.

Bibliografia

Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Cisowski Bartłomiej, Duda-Gryc Marta, "Szlak architektury Drewnianej. Małpolska", Kraków 2010
Kornecki Marian, "Drewniane kościoły w Małopolsce", Kraków 2000
Michniewski Artur, Michniewska Magdalena, Duda Marta, Wypych Sebastian, "Kościoły drewniane Karpat. Polska i Słowacja", Pruszków 2006
Michniewski Artur, Michniewska Magdalena, "Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia", Pruszków 2001
Pytel Zbigniew, Susek Mariusz, "Drewniane świątynie archidiecezji krakowskiej ", Kraków 1999
Łoziński Jerzy, Miłobędzki Adam, "Atlas zabytków architektury w Polsce", Warszawa 1967
Mirowski Roman, "Kościoły drewniane najbardziej polskie… ", Warszawa 2005
Adamczewski Jerzy, "Perły architektury drewnianej", Katowice 2004
Kociołek Janusz, "Najcenniejsze zabytki architektury powiatu suskiego", Sucha Beskidzka 2001
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Kościół św. św. Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-sw-apostolow-piotra-i-pawla-w-lachowicach

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności