Kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Identyfikator
DZIELO/12552
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
około 1350-1358, 1360-1370, koniec XV wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
cegła w wątku polskim, kamień ciosowy
Autor noty katalogowej
Andrzej Włodarek
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Kościół zbudowany z fundacji Kazimierza Wielkiego w kilku fazach. Ok. 1350-1358 powstało prezbiterium i korpus nawowy; zapewne w latach 1360-1370 - zakrystia i portal zachodni. w trzeciej fazie, zapewne pod koniec XV wieku, wzniesiono piętrową kruchtę zachodnią. W 1596 roku wybudowano kaplicę Branickich z manierystycznym nagrobkiem przypisywanym Santiemu Gucciemu; około 1640 kaplicę Lubomirskich. W XVIII wieku barokizacja kościoła. Remontowany: w 1690, 1738, ok. 1800, 1931.

Opis

Kościół położony na południe od rynku, na placu otoczonym kamiennym murem z dwiema bramkami od zachodu i północy oraz bramką od południa. Kościół jednonawowy, dwuprzęsłowy, z węższym, niższym dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym pięciobocznie. Do prezbiterium przylegają dwa aneksy, od północy dawna zakrystia (obecnie kaplica świętych Męczennic), zamknięta od wschodu dwubocznie, mająca w narożu z korpusem wieżyczkę schodową, a od południa zakrystia nowa, na planie prostokąta. Do nawy przylegają dwie kaplice: od północy kaplica Lubomirskich, założona na rzucie kwadratu, nakryta kopułą, a od południa kaplica Branickich, także na rzucie kwadratu z kopułą. Przy korpusie od zachodu piętrowa kruchta, pierwotnie otwarta w przyziemiu od północy, zachodu i południa ostrołukowymi arkadami. Arkada tęczy ostrołukowa. Sklepienie prezbiterium, zakrystii i obu kondygnacjach kruchty krzyżowo-żebrowe, w korpusie, pierwotnie trójprzęsłowym, pierwotnie sklepienie o polach trójkątnych z trójpromieniem, wsparte na dwóch dziesięciobocznych filarach, obecnie kolebkowo z lunetami. Żebra w prezbiterium i zakrystii o profilu żłobkowym, w kruchcie - gruszkowym. W prezbiterium służki cylindryczne, nadwieszone na oplecionych liśćmi wspornikach oraz rzeźbione zworniki z przedstawieniem Głowy Chrystusa i motywami roślinnymi. Ściany rozczłonkowane wykonanymi w czarnego marmuru arkadami, zamkniętymi łukiem półkolistymi. Okna ostrołukowe , obustronnie rozglifione z krzyżowym laskowaniem, w ścianie północnym prezbiterium ślepe. Kościół opięty przyporami. Elewacje na cokole, z profilowanymi gzymsami cokołowymi, kapnikowym i koronującym. Szczyty zwieńczone kwiatonami, z których zachodnie z krzyżem. Portale kamienne, ostrołukowe: zachodni profilowany, z ażurowym maswerkiem; drugi w prezbiterium do zakrystii, profilowany; trzeci do wieżyczki schodowej.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół jest przykładem gotyckich hal filarowych wznoszonych w Małopolsce z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Kaplice przy korpusie nawowych wpisują się w ciąg kopułowych kaplic grobowych odwołujących się do Kaplicy Zygmuntowskiej Bartolomea Berecciego przy katedrze na Wawelu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół zbudowany z cegły w wątku polskim, z użyciem ciosu do detalu architektonicznego, położony na południe od rynku. Jednonawowy, dwuprzęsłowy, z węższym, niższym dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym pięciobocznie. Przy prezbiterium od północy dawna zakrystia (obecnie kaplica świętych Męczennic), zamknięta od wschodu dwubocznie, w narożu z korpusem z wieżyczkę schodową, a od południa zakrystia nowa, na rzucie prostokąta. Do nawy przylegają dwie kaplice: od północy kaplica Lubomirskich, założona na rzucie kwadratu, nakryta kopułą, a od południa kaplica Branickich, także na rzucie planie kwadratu z kopułą. Przy korpusie od zachodu piętrowa kruchta, pierwotnie otwarta w przyziemiu od północy, zachodu i południa ostrołukowymi arkadami. Arkada tęczy ostrołukowa. Sklepienie prezbiterium, zakrystii i obu kondygnacjach kruchty krzyżowo-żebrowe, w korpusie, pierwotnie trójprzęsłowym, pierwotnie sklepienie o polach trójkątnych z trójpromieniem, wsparte na dwóch dziesięciobocznych filarach, obecnie kolebkowo z lunetami. Żebra w prezbiterium i zakrystii o profilu żłobkowym, w kruchcie - gruszkowym. W prezbiterium służki cylindryczne, nadwieszone na oplecionych liśćmi wspornikach oraz rzeźbione zworniki z przedstawieniem Głowy Chrystusa i motywami roślinnymi. Ściany rozczłonkowane wykonanymi w czarnego marmuru arkadami, zamkniętymi łukiem półkolistymi. Okna ostrołukowe , obustronnie rozglifione z krzyżowym laskowaniem, w ścianie północnym prezbiterium ślepe. Kościół opięty przyporami. Elewacje na cokole, z profilowanymi gzymsami cokołowymi, kapnikowym i koronującym. Szczyty zwieńczone kwiatonami, z których zachodnie z krzyżem. Portale kamienne, ostrołukowe: zachodni profilowany, z ażurowym maswerkiem; drugi w prezbiterium do zakrystii, profilowany; trzeci do wieżyczki schodowej. Kościół wzniesiony w latach około 1350-1358,1360-1370 (kruchta zachodnia z końca XV wieku?), z fundacji króla Kazimierza Wielkiego, powiększony i przekształcony w okresie baroku.

Bibliografia

Sinko-Popielowa Krystyna, "Kościół w Niepołomicach" , „Rocznik Krakowski” , s. 49-111
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Kozera Michał, "Kościół parafialny i zamek królewski w Niepołomicach. Dzieje znane i nieznane 1340-1990", Kraków 1994
Crossley Paul, "Gothic architecture in the reign of Kasimir the Great. Church architecture in Lesser Poland 1320-1380", Kraków 1985
Róg Rafał, "Kościół w Niepołomicach pod wezwaniem Dziesięciu Tysięcy Męczenników – Królewska Fundacja Pokutna", Kraków-Niepołomice 1998
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Jak cytować?

Andrzej Włodarek, "Kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-dziesieciu-tysiecy-meczennikow

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności