Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej

Dzieje zabytku

Pomysł wzniesienia w Skawicy kościoła narodził się w latach dwudziestych XX wieku. W 1926 roku Kuria Metropolitalna w Krakowie wydała zgodę na budowę i zatwierdziła projekt świątyni wykonany w tym roku przez architekta Bogdana Tretera. Jednak dopiero w 1937 roku przegłosowano tę decyzję w Radzie Gminy. Utworzono wówczas Komitet Budowy Kościoła w Skawicy, a jego przewodniczącym obrano Kazimierza Zielińskiego. Plan kościoła wykonał w 1938 roku architekt Józef Merenda z Krakowa (projekt zachowany w archiwum parafialnym), budowę zaś prowadził Franciszek Sroka. Prace rozpoczęto 8 maja 1938. Dnia 17 września 1938 odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego w klasztorze na Jasnej Górze w Częstochowie. Przez półtoraroczny okres udało się wznieść mury świątyni i zasklepić betonem prezbiterium. Prace przerwała wojna. Przez okres jej trwania Niemcy zarekwirowali część cegieł przeznaczonych do budowy świątyni. W 1941 roku zmarł przewodniczący Komitetu Budowy Kościoła. W 1944 roku przybył do Skawicy ksiądz Józef Balon „pleban bez plebanii, bez kościoła, bez inwentarza, zgoła, bez niczego”. Zaangażował się w sprawę budowy kościoła skawickiego i został obrany nowym przewodniczącym Komitetu. Dnia 15 maja 1945 wznowiono prace (cement i żelazo pochodziły z bunkrów poniemieckich). W 1946 roku wybudowano wieżę i pokryto ją dachówką. 1 września 1946 nastąpiło poświęcenie kościoła. Roboty trwały jednak do 15 listopada 1947, kiedy to wykończono kościół z zewnątrz, przy surowym stanie wnętrza. W 1950 roku rozpoczęto remont wnętrza kościoła. Otynkowano wówczas ściany, pobielono je wapnem, położono posadzkę betonową w kościele. W tym roku zakupiono obraz Matki Boskiej Częstochowskiej wykonany przez Ludwika Konarzewskiego. W prezbiterium wprawiono w okna witraże św. Andrzeja Boboli i bł. Jacka, dar inżynierów ze Lwowa, które zamówione były w Mysłowicach. W 1951 roku sprawiono do kościoła ławki wykonane przez Feliksa Marka oraz dwa konfesjonały. W 1951 roku Ludwik Konarzewski wykonał ołtarz główny, podobnie jak ambonę i balaski. Dekretem metropolity Eugeniusza Baziaka z dnia 21 listopada 1951, od 1 stycznia 1952 erygowano parafię Matki Boskiej Częstochowskiej w Skawicy. Jej administratorem został dotychczasowy rektor – ksiądz Józef Balon. W 1952 roku prałat Adam Górkiewicz podarował do kościoła zacheuszki. Rok później sprawiono do świątyni drzwi wejściowe wykonane przez Feliksa Marka. Podczas wizytacji biskupa Franciszka Jopa, 30 sierpnia 1953 dokonano konsekracji kościoła i ołtarza głównego. Rok później wyremontowano zniszczony przez wichurę dach. W 1955 roku blacharze z Tomic pokryli wieże kościoła nową dachówką ocynkowaną. Rok później parafianie zakupili dzwon z 1817 roku. W 1957 roku założono instalację elektryczną. W 1959 roku wybudowano ołtarze boczne według projektu Józefa Machwitza. W 1960 roku ufundowano 12-głosowe organy wykonane przez Firmę Biernackich z Krakowa. Fundusze na ten cel zostały uzyskane od rodaków z Chicago oraz ze sprzedaży gruntów i datków parafian. W 1961 roku malarz Józef Machwitz wykonał polichromię prezbiterium, rok później całej nawy głównej. W 1965 roku założono w nawie głównej dwa witraże według projektu Józefa Machwitza. W 1967 roku zamontowano w oknach kolejne dwa wykonane przez Firmę Paczków z Krakowa tego samego projektanta (jeden witraż ufundowała parafia z okazji 1000-lecia chrztu Polski, drugi rodaczka ze Skawicy mieszkająca w USA). W 1969 roku parafianie ufundowali dwa kolejne witraże zrobione przez tych samych wykonawców. W 1971 roku zadaszono blachą prezbiterium, rok później zakrystię i kaplicę, a 1973 roku pokryto dach kościoła blachą ocynkowaną. Wykonano również radiofonizację świątyni oraz instalacje elektryczną dzwonów, oświetlenie wieży, zamontowano głośniki oraz ogrzewanie elektryczne. W 1976 roku parafianie ufundowali witraż Matki Boskiej na fasadzie kościoła, jako wotum z okazji 25-lecia parafii w Skawicy. Wmontowano trzy okna o konstrukcji żelaznej na wieży. W 1978 roku założono podwójne okna do nawy głównej i prezbiterium z ornamentami wykonane przez Firmę Paczków z Krakowa. W 1980 roku odwodniono budynek kościoła. W 1981 roku wykonano remont instalacji w świątyni. W 1983 roku firma Jerzego Popiela z Wadowic wykonała remont dachu. Tego roku miał miejsce również bliżej nieokreślony remont kościoła wykonany przez Stanisława Dyrcza, murarza i stolarza.

Opis

Kościół murowany, na kamiennym podmurowaniu, jednonawowy, na planie krzyża. Nawa na rzucie wydłużonego prostokąta, z węższym, jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, flankowanym dwoma kwadratowymi aneksami – zakrystią i kaplicą. Od południowego-zachodu dostawiona wieża na planie kwadratu z uskokowym zwężeniem ostatniej kondygnacji, z kruchtą w przyziemiu, ujęta dwiema wieżyczkami na planie ściętego koła, w południowej kręcone schody, w północnej schowek oraz dwoma otwartymi na zewnątrz arkadą aneksami na planie kwadratu z wejściami bocznymi do świątyni. Wnętrze nakryte sklepieniem kolebkowym z dwoma gurtami opadającymi na cztery półfilary. Otwór tęczowy w formie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. W południowo-zachodniej części nawy zawieszony parapet chóru muzycznego o wybrzuszonej części środkowej balustrady. Posadzka betonowa, pokryta płytami kamiennymi. Fasada wieżowa, bez podziału na kondygnacje, w narożach ujęta kamiennymi szkarpami. Na osi portal wejściowy w formie kwadratu zamkniętego łukiem półkolistym, z dwuskrzydłowymi drzwiami, nakryty daszkiem okapowym. Nad nim okno witrażowe w formie koła. Wieża przepruta z trzech stron oknami w formie wydłużonego prostokąta zamkniętego półkoliście oraz w najwyższej części z czterech stron potrójnymi, arkadkowymi oknami. Wieżyczki przeprute niewielkimi, okrągłymi okienkami. Elewacje północna i południowa, ujęte we frontowych narożach kamiennymi szkarpami, przeprute trzema oknami witrażowymi w formie wydłużonego prostokąta zamkniętego półkoliście. Kaplica i zakrystia z jednym oknem o kształcie kwadratu zamkniętego łukiem półkolistym. Elewacja północno-wschodnia z dwoma oknami. Wieża nakryta dachem wieżowym kopulastym z latarnią zakończoną krzyżem, wieżyczki daszkami stożkowymi, a aneksy pulpitowymi. Dach nad nawą dwuspadowy z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę nakrytą daszkiem wieżowym, prezbiterium niższe, przykryte dachem wielospadowym, kaplica i zakrystia dwuspadowym.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Skawicy miał stanowić uproszczony projekt późniejszej, znacznie bardziej rozbudowanej świątyni w Niegowici, również wykonany przez Bogdana Tretera. Omawiany budynek w Skawicy ma typowy, prosty plan jednonawowej świątyni o węższym prezbiterium, z fasadą wieżową od zachodu. Bryła została rozczłonkowana licznymi, symetrycznymi dobudówkami w postaci półokrągłych wieżyczek, aneksów wejściowych, czy zakrystii i kaplicy we wschodniej części. Ceglane ściany fasady zostały urozmaicone kamiennymi szkarpami. Stanowiły one akcent nawiązujący do koncepcji „stylu nadwiślańskiego” jako stylu narodowego, wykreowanego przez Jana Sasa-Zubrzyckiego.

Streszczenie

W 1926 roku Kuria Metropolitalna w Krakowie wydała zgodę na budowę świątyni w Skawicy i zatwierdziła projekt wykonany w tym roku przez architekta Bogdana Tretera. Plan przyszłego kościoła przygotował dopiero w 1938 roku architekt Józef Merenda z Krakowa (projekt zachowany w archiwum parafialnym), pracami zaś kierował Franciszek Sroka. Budowę rozpoczęto 8 maja 1938. Prace przerwała wojna. Wznowiono je 15 maja 1945, a zakończono 15 listopada 1947. W latach pięćdziesiątych XX wieku trwał remont wnętrza, wyposażano je stopniowo we wszystkie sprzęty jeszcze przez lata sześćdziesiąte. Głównym projektantem dekoracji wnętrza (polichromia, witraże) oraz niektórych elementów wyposażenia (ołtarze boczne) był malarz Józef Machwitz. Kościół w Skawicy miał stanowić uproszczony projekt późniejszej, znacznie bardziej rozbudowanej świątyni w Niegowici, również wykonany przez Bogdana Tretera.

Bibliografia