Cztery anioły w zwieńczeniu

Dzieje zabytku

Rzeźby aniołów wraz z całym ołtarzem głównym powstały z fundacji księdza Jakuba Kosseckiego (plebana racławickiego w latach 1750-1764), jako wotum wdzięczności Matce Bożej za powrót do zdrowia z ciężkiej choroby, która dotknęła księdza Kosseckiego w 1752 roku. Informację tę zapisał ksiądz w jednym z dokumentów znajdujących się w Archiwum Parafialnym w Racławicach, który przytoczył Kazimierz Tomczyk w pracy „Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach”: „Jakub Kossecki, pleban i sługa niegodny Jezusa i Maryi […] dar życia prawie że już konającego, przyrzekłem więc starunek ołtarza nowego, na chwałę tej tu pani i wnet [odzyskałem] zdrowie”. Po raz pierwszy ołtarz opisano w aktach wizytacji w 1783 roku: „na dwóch gradusach z mensą dopiero świeżo exekrowaną kamienną, cały wyzłocony i wysrebrzony dosyć przystoynie, ma Obraz Nays. P. A na zasuwie Sgo Jakuba”. Dokładniejszy opis z późniejszego inwentarza z 1839 roku świadczy, iż pierwotna kompozycja ołtarza wyglądała inaczej. Przede wszystkim wymieniono w nim niezachowane rzeźby dwóch świętych oraz pięć rzeźb aniołów (z których jedna nie zachowała się): „Ołtarz Wielki, przy którym mensa murowana o dwóch gradusach kamiennych, na wierzchu których iest sztuka z marmuru czarnego w pośrodku wyzłocona. Cały ołtarz iest z drzewa, stolarsko-snycerkiey roboty, różnemi rzeźbami ozdobiony, kolorami farb różnych tudzież srebrem i złotem malarskim odmalowany, w którym znajduje się na zasuwie drewnianej obraz S. Jakuba, zaś za tą zasuwą iest obraz Matki Boskiej i P. Jezusa, na którym obrazie sukienki i korony są z miedzi wyrobione i w ogniu posrebrzane i złocone, a w około koron iest takiejże roboty gwiazd pozłacanych sztuk dwanaście. W ołtarzu tem na obrazie Matki Boskiej są firanki gazowe zawieszone, w ołtarzu tym iest z drzewa snycerką robotą większych figur wyobrażających świętych dwu, aniołów w mnieyszych figurach takiej że roboty srebrem i złotem malarskim ozdobionych sztuk pięć”. Pierwotnie, do lat pięćdziesiątych XIX wieku w ołtarzu znajdowały się jeszcze dwie rzeźby świętych, pięć rzeźb aniołów (z których jedna się nie zachowała) oraz bramki malowane w emblematyczne przedstawienia z objaśniającymi je opisami. Niestety data likwidacji bramek i części rzeźb nie jest znana.

Opis

Rzeźby aniołków na segmentowych przyczółkach ukazane w pozycji klęczącej, natomiast rzeźby w partii zwieńczenia w pozycji siedzącej. Wszystkie figury zwrócone ku sobie, przeciwstawnie, z głowami uniesionym do góry, z rękami wyrażającymi teatralne gesty, w pasie przewiązane złotą chustą; modelunek ciała subtelny. Twarze okrągłe, z pucułowatymi policzkami i otwartymi ustami. Włosy średniej długości, ciemnobrązowe, zasłaniające uszy. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, skrzydła i chusty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Aniołki wraz z całym ołtarzem głównym mają interesującą historię powstania. Ołtarz wykonano na polecenie księdza Jakuba Kosseckiego (plebana racławickiego w latach 1750-1764), jako wotum wdzięczności Matce Bożej za powrót do zdrowia z ciężkiej choroby, która dotknęła księdza Kosteckiego w 1752 roku. Niestety nieznana jest atrybucja rzeźb ołtarza. Warto zauważyć, że anioły posiadają subtelny modelunek ciała oraz ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach i mimice twarzy, co świadczy o ich osiemnastowiecznej proweniencji. Aniołki zgodnie z tradycją ikonograficzną ukazane są jako małe dzieci. Często pojawiają się na kartach Pisma Świętego, np. we fragmencie hymnu „Gloria in excelsis Deo”, zwanym też popularnie hymnem anielskim, który według Ewaneglii św. Łukasza miał być śpiewany przez anioły podczas narodzin Chrystusa (Łk 2, 14). Ustawienie siedzących rzeźb aniołków na odcinkach przyczółka w zwieńczeniu ołtarzy jest typowe dla większości nastaw ołtarzowych od epoki nowożytnej po czasy współczesne. Ukazywano je w postaci małych, półnagich chłopców. Swoją genezą przedstawienie to sięga do kultury antycznej – wyobrażeń uskrzydlonego Erosa jako dziecka (tzw. amorek).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w 2007 roku.

Streszczenie

Aniołki w zwieńczeniu ołtarza głównego w Racławicach są doskonałym przykładem XVIII-wiecznej rzeźby barokowej o teatralnych gestach. Niestety nieznana jest atrybucja rzeźb. Ołtarz wraz z rzeźbami wykonano na polecenie ks. Jakuba Kosseckiego (plebana racławickiego w latach 1750-1764), jako wotum wdzięczności Matce Bożej za powrót do zdrowia z ciężkiej choroby, która dotknęła księdza Kosteckiego w 1752 roku.

Bibliografia