Dwa anioły

Dzieje zabytku

Ołtarz pod wezwaniem Krzyża Świętego ufundował w 1703 roku ksiądz Andrzej Strzałkowski dla Bractwa Ubogich Chrystusa Pana, które istniało w kościele w Racławicach od 1609 roku. Ołtarz po raz pierwszy został wymieniony w wizytacji z 1728 roku: „4-tu quasi ad Orientem Crucifixi Dñi Portatile”. W kolejnej wizytacji ołtarz opisano jako ustawiony „ex opposito” (naprzeciwko) ołtarza św. Piotra, a więc po północnej stronie korpusu oraz wspomniano o narzędziach Męki Pańskiej okalających pole główne („insignia Passionis Christi opere sculptoreo eleganter efformata”). Ołtarz wraz z rzeźbami oraz obramieniami obrazów został odnowiony w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”. Po konserwacji ołtarza, na początku drugiej połowy XX wieku na krótko został ustawiony przy ścianie południowej, jednak wkrótce wrócił na pierwotne miejsce. Kolejną konserwację przeprowadzono w 1952 roku, którą wykonał Eugeniusz Czuchorski, a ostatnią w 2004 roku.

Opis

1. Rzeźba po prawej stronie ołtarza
Figura pełnoplastyczna, stojąca w kontrapoście, prawa ręka uniesiona trzymająca włócznię, lewa skierowana ku dołowi, głowa skierowana ku górze. Twarz podłużna, pełna o drobnych oczach, nosie i ustach. Włosy ciemne, kręcone sięgające do szyi. Anioł ubrany w długą suknię, odkrywająca prawą nogę. Polichromia naturalistyczna w partiach ciała, szata złocona, skrzydła srebrzone.

2. Rzeźba po lewej stronie ołtarza
Figura pełnoplastyczna, stojąca w kontrapoście, lewa ręka uniesiona w górę wskazuje na arma Christi, zaś prawa jest opuszczona ku dołowi. Głowa aniołą skierowana ku górze. Twarz podłużna, pełna, o drobnych oczach, nosie i ustach. Włosy ciemne, kręcone sięgające szyi. Tunika z podwiniętymi rękawami przepasana sznurem, odkrywająca lewą nogę. Polichromia naturalistyczna w partiach ciała, szata złocona, skrzydła srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła w Racławicach, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów rzeźb nastawy ołtarzowej. Rzeźby o smukłym modelunku, ekspresyjnych, a zarazem wysublimowanych teatralnych gestach. Datowanie rzeźby na początek XVIII wieku pokrywa się z fundacją ołtarza (1703 rok), zapisaną u stóp krzyża: „Altare Confraternitatis Pauperitatis Iesu An(n)o D(omi)ni 1703”. Ołtarz pod wezwaniem Świętego Krzyża ufundował ksiądz Andrzej Strzałkowski dla Bractwa Ubogich Chrystusa Pana. Bractwo zostało założone w 1609 roku pod nazwą „Confraternitas papupertatis Christi Domini”. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami bractwa na obrazie stanowiącym tło dla krucyfiksu umieszczonego w polu głównym ołtarza, miedzy Matką Boską, a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei”, tzn. „Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”. Kwestię fundacji potwierdza również tarcza z herbem Szreniawa i inicjałami, podobnie jak w ołtarzach bocznych św. Andrzeja i św. Piotra, również fundacji Strzałkowskiego.
Ksiądz Andrzej Strzałkowski był plebanem racławickim w latach 1684-1704. Uprzednio był wikarym w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. Ponadto był też plebanem w pobliskim Paczółtowicach. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajduje się jego portret oraz epitafium.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji z 2004 roku.

Streszczenie

Anioły umieszczone po bokach nastawy ołtarzowej z 1703 roku, fundacji księdza Andrzeja Strzałkowskiego (plebana racławickiego w latach 1684-1704).

Bibliografia