Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Jabłonka
Miejscowość
Orawka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Jana Chrzciciela
Tagi
ambona rzeźba XVIII wieku św. Jan św. Jan Nepomucen św. Łukasz św. Marek św. Mateusz
Miejsce przechowywania
na skrzyżowaniu nawy z prezbiterium, ściana północna
Identyfikator
DZIELO/04920
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
około 1693-1705
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie, rzeźbiarskie, marmoryzacja, polichromia, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ambona a także z zespół ołtarzy bocznych powstały w latach około 1693-1705, w czasie gdy proboszczem parafii w Orawce był ksiądz Barny.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca, ustawiona na północnym węgarze arkady tęczowej, dostępna przez schody od strony zakrystii. Kosz na planie sześcioboku z wysuniętą w stronę ołtarza częścią prowadzącą do drzwi. Ścianki wydzielone kolumnami o kapitelach korynckich, ustawionymi na postumentach, podtrzymującymi parapet z silnie wysuniętym gzymsem. Między kolumnami płytkie nisze zwieńczone konchami z figurami czterech ewangelistów i Chrystusa. Przyłucza, fryz i cokół dekorowany akantem. Kosz u spodu z podwieszoną szyszką. Wąski zaplecek ujęty pilastrami podtrzymującymi belkowanie. W polu obraz ze św. Janem Nepomucenem w profilowanej ramie w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. Przyłucza i fryz dekorowany akantem i rozetami. Baldachim na planie sześcioboku, przedzielony belką arkady tęczowej. Podstawę tworzy belkowanie z wydatnym gzymsem, wyłamane w narożach. Kopuła dekorowana spływami akantowymi oraz girlandami, zwieńczona sześciobocznym cokołem, na którym sześć zwężających się kabłąków utworzonych z ażurowego akantu. Pod baldachimem sześcioboczny kaseton z podwieszoną gołębicą Ducha Świętego. Ambona marmoryzowana w odcieniu ciemnoszarym, ornamentyka i detale architektoniczne złocone, srebrzone i czerwone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia każdego kościoła. Jej przeznaczenie wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Podniebienie baldachimu zdobi płaskorzeźbiona gołębica Ducha Świętego, która symbolizuje natchnienie Duchem Świętym, tego który przemawia. Ambona prawdopodobnie powstała w tym samym warsztacie, co ołtarze boczne w tutejszym kościele. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła w Orawce, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastaw ołtarzowych, ambony i ich rzeźbiarskiego wystroju.

Ścianki kosza zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów, którzy zostali ukazani w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, z księgą i piórem do pisania w ręku oraz w towarzystwie odpowiadających im atrybutów: lwa, anioła, woła i orła. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii po raz pierwszy można spotkać się u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ambona a także z zespół ołtarzy bocznych powstały w latach około 1693-1705, w czasie gdy proboszczem parafii w Orawce był ksiądz Barny. Ścianki kosza zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów, którzy zostali ukazani w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, z księgą i piórem do pisania w ręku oraz w towarzystwie odpowiadających im uskrzydlonych atrybutów: lwa, człowieka, woła i orła.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Monita Rafał, Skorupa Andrzej, "Orawka. Kościół św. Jana Chrzciciela", Kraków 2015
Trajdos Tadeusz, Pieńkowska Hanna, "Kościół w Orawce", Kraków 1999
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938

Jak cytować?

Maria Działo, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-60

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności