Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Siepraw
Miejscowość
Zakliczyn
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Myślenice
Parafia
Wszystkich Świętych
Tagi
Johann Feeg ks. Wojciech Brandysiewicz malarstwo XVIII wieku ołtarz główny rzeźba XVIII wieku styl rokokowy św. Jan Kanty św. Kazmierz św. Stanisław św. Wojciech Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny Wszystkich Świętych
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/17580
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
około 1775 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kieżmark [?]
Technika i materiał
drewno modrzewiowe, sosnowe i lipowe, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie i srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – około 7,3 m
wysokość – około 7 m
Inne wymiary – antepedium: długość 204 cm, wysokość 96 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał wkrótce po wybudowaniu kościoła, czyli około 1775 roku, prawdopodobnie w warsztacie spiskiego artysty Johanna Feega. W polu głównym umieszczono obraz przedstawiający Wszystkich Świętych z początku XVIII wieku (przeniesiony z poprzedniej świątyni); na zasuwie obraz „Ukrzyżowanie” z drugiej połowy XVIII wieku, fundacji księdza Wojciecha Brandysiewicza, dziekana dobczyckiego. Z kolei w zwieńczeniu umieszczono płótno nieznanego artysty, przedstawiające Wniebowzięcie Matki Boskiej z 1775 roku. Ponadto ołtarz zdobią figury czterech polskich świętych: św. Wojciecha, św. Stanisława, św. Kazimierza i św. Jana Kantego, a także dwie rzeźby aniołków w partii zwieńczenia. Ołtarz był wielokrotnie odnawiany. Jedną z konserwacji (z lat 1884-1887) odnotowano na spodnich częściach baz kolumn. Kolejną wykonał w 1969 roku Jacek Radałowicz, a następną przeprowadzono w 1995 roku. Podczas konserwacji w 1969 roku zbudowano nową mensę z pustaków i nowe stopnie ołtarzowe, podwyższono też ołtarz o około 30 cm (pierwotnie ołtarz z glorią sięgał do stropu prezbiterium), usunięto glorię, a w jej miejsce wstawiono kartusz z konfesjonału św. Marii Magdaleny. Ostatnia konserwacja odbyła się w latach 2013-2014. Oryginalne, drewniane tabernakulum z ołtarza przeniesiono na ołtarz Matki Boskiej.

Opis

Nastawa architektoniczna, dwukondygnacyjna, jednoosiowa z bramkami, na dwustrefowym cokole. Ołtarz kamienny, prostopadłościenny, w drewnianej obudowie, mensa drewniana z marmurowym portatylem. Antepedium w formie leżącego prostokąta ujętego profilowaną ramą; pole wyłożone tkaniną o kwiatowym wzorze z haftowanym medalionem w glorii z monogramem IHS; ujęty gałązkami lilii. Tabernakulum w formie drewnianej skrzynki z wypukłym frontem, obite srebrzoną blachą. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, obwiedzione ramą. W polu aplikacja kielicha z hostią w glorii, ujętego kłosami zbóż; w przyłuczach ornament roślinny. Tabernakulum w architektonicznej obudowie tworzącej tron wystawienia; ujęte parą postumentów dekorowanych rocaille'owymi płycinami oraz parą filarów, przed którymi stoi para kolumn na postumentach utworzonych z ornamentalnych konsol. Podpory dźwigają belkowanie, wyłamane pośrodku, przerwane nad tabernakulum. Za tabernakulum niewielka ścianka zamknięta szczytem utworzonym z dwóch spływów wolutowych. Ze szczytu na belkowanie spływają ornamentalne woluty. Tron ujęty rocaille'owymi uszami.
Pierwsza kondygnacja ujęta grupą zwielokrotnionych pilastrów, przed którymi stoją ustawione pod kątem cokoły z kolumnami o stylizowanych kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, przerwane nad polem środkowym. Na tle pilastrów figury św. Jana Kantego po lewej stronie i św. Kazimierza po prawej. W polu środkowym obraz „Wszyscy Święci” ujęty profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Na zasuwie obraz przedstawiający Ukrzyżowanie Chrystusa. Druga kondygnacja w formie zbliżonej do kwadratu, flankowana przez zdwojone pilastry i spływy wolutowe, zamknięte szczytem z rocaille'owym kartuszem z napisem „OPŁUKALI / SWE SZATY / W KRWI / BARANKA / AP 7,14”. W polu obraz „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” ujęty profilowaną ramą w formie zbliżonej do kwadratu od dołu i od góry o wklęsło-wypukłym zarysie. Na zakończeniu spływów wolutowych usadzone dwie figury aniołów. Bramki w formie stojącego prostokąta ujętego parą pilastrów, dźwigających spływy wolutowe, podtrzymujące postumenty dla figur św. Stanisława po lewej stronie i św. Wojciecha po prawej. Przejścia w formie stojących prostokątów, zamkniętych stylizowanymi łukami segmentowymi nadwieszonymi. Całość dekorowana ornamentem rocaille'owym oraz różanymi zwisami w partii trzonów podpór, pierwsza kondygnacja flankowana rocaille'owymi, ażurowymi uszami. Struktura polichromowana w kolorze czerwonym, z malowanymi na czarno trzonami pilastrów i profilami, złoconymi kolumnami, profilami i ornamentyką oraz srebrzonymi detalami. Według dokumentacji konserwatorskiej na odwrociach baz kolumn znajdują się napisy „Leonora Olajassy żona organisty. 1887” oraz „Leonora Olajassy - organiścina. 1887”.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny w kościele w Zakliczynie powstał wkrótce po wybudowaniu świątyni (około 1775 roku) w stylu rokokowym. Reprezentuje typ dwukondygnacyjnej, jednoosiowej nastawy z bramkami, zdobionej ornamentem rokokowym, adekwatnie do czasu powstania. Wraz z dwoma ołtarzami bocznymi tworzy integralny wystrój kościoła, prawdopodobnie wykonany przez warsztat kieżmarskiego artysty Johanna Feega. Program ikonograficzny ołtarza głównego z obrazem „Wszystkich Świętych” bezpośrednio nawiązuje do wezwania świątyni. Na jego zasuwie znajduje się obraz „Ukrzyżowanie” z wizerunkiem fundatora kościoła ks. Wojciecha Brandysiewicza. Z kolei w zwieńczeniu umieszczone jest płótno przedstawiające Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z datą „1775”, odnoszącą się również do czasu powstania ołtarza, nieznanego malarza. Z podobnego okresu pochodzą też figury polskich świętych: św. Wojciecha, św. Stanisława, św. Kazimierza, św. Jana Kantego i dwa putta. Na podstawie analizy stylistycznej figury te można przypisać Johannowi Feeg – rzeźbiarzowi, który wykonał szereg prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarze boczne i ambony w Niedzicy, Łapszach Wyżnych oraz komplet ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskiego rzeźbiarza Johanna Feega, prawdopodobnego autora omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał wkrótce po wybudowaniu kościoła, czyli około 1775 roku w stylu rokokowym. W polu głównym umieszczono obraz przedstawiający Wszystkich Świętych z początku XVIII wieku (przeniesiony z poprzedniej świątyni); na zasuwie obraz „Ukrzyżowanie” z drugiej połowy XVIII wieku, fundacji księdza Wojciecha Brandysiewicza. Z kolei w zwieńczeniu umieszczono płótno nieznanego artysty, przedstawiające Wniebowzięcie Matki Boskiej z 1775 roku. Ponadto ołtarz zdobią figury czterech polskich świętych: św. Wojciecha, św. Stanisława, św. Kazimierza i św. Jana Kantego, a także dwie rzeźby aniołków w partii zwieńczenia. Reprezentuje typ dwukondygnacyjnej, jednoosiowej nastawy z bramkami, zdobionej ornamentem rokokowym adekwatnie do czasu powstania. Wraz z dwoma ołtarzami bocznymi tworzy integralny wystrój kościoła, prawdopodobnie wykonany przez warsztat kieżmarskiego artysty Johanna Feega. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu.

Bibliografia

Mysiński Aleksander, "Dzieje parafii pw. Wszystkich Świętych w Zakliczynie k. Myślenic", Zakliczyn 2001
Skorupa Andrzej , "Jeszcze o Johannie Feegu, Imrichu Jagušiču i kościele w Jurgowie" , „Prace Pienińskie” , s. 328-332
Skorupa Andrzej , "Johann Feeg i Imrich Jagušič na polskim Spiszu" , „Prace Pienińskie” , s. 85-97
Chmelinova Katarína , "Johann Feeg a spišské umenie 18. storočia" , „Almanach Muszyny” , s. 135-145

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Muzeum Archidiecezjalnego im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, Dokumentacja prac konserwatorskich do ołtarza głównego z kościoła parafialnego pw. Wszystkich Świętych w Zakliczynie k. Myślenic, oprac. Danuta Prząda, 2013-2014.

Archiwum Muzeum Archidiecezjalnego im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, Aneks do programu konserwatorskiego dotyczącego rekonstrukcji elementów wystroju rzeźbiarskiego do ołtarza bocznego pw. Matki Boskiej Różańcowej, ambony, ołtarza Pana Jezusa Pojmanego oraz ołtarza głównego z kościoła pw. Wszystkich Świętych w Zakliczynie k/Myślenic, oprac. Danuta Prząda, Kraków 2015.

Archiwum parafialne w Zakliczynie, Inwentarz parafii Wszystkich Świętych w Zakliczynie, oprac. ks. Józef Stopka, 2018, s. 17-18.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-114

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności