Grupa Ukrzyżowania

Dzieje zabytku

Barokowa grupa Ukrzyżowania do 1910 roku była uzupełniona rzeźbami łotrów wiszących na krzyżach. Po demontażu służą oni do dekoracji grobu Pańskiego w okresie Wielkiego Tygodnia.

Opis

Rzeźby ukrzyżowanego Jezusa, Matki Boskiej oraz św. Jana Ewangelisty tworzące grupę Ukrzyżowania. W centrum kompozycji krzyż o trójlistnym zakończeniu ramion, na nim figura Chrystusa w typie Christo morte, przybita do krzyża trzema gwoździami. Ciało w delikatnym zwisie o stosunkowo szeroko rozłożonych ramionach, esowato wygięte, kolana zgięte, stopy w układzie prawa na lewą, głowa opada na prawy bark. Jezus ma szczupłą twarz, okoloną krótkim zarostem oraz długimi, silnie skręconymi włosami opadającymi na plecy i prawe ramię; na głowie gruba, zielona korona cierniowa. Ciało silnie wychudzone o wyraźnie podkreślonej muskulaturze oraz zapadniętej klatce piersiowej z zaznaczoną linią żeber oraz mostka. Przez biodra przewiązane krótkim, złotym perizonium zawiązanym w partii podbrzusza, z fragmentami tkaniny rozwianymi na boki, draperia silnie łamana.
Po lewej stronie krzyża figura Matki Boskiej, zwrócona w stronę Ukrzyżowanego. Maria stoi w kontrapoście, ma esowato wygięto sylwetkę i głowę uniesioną do góry. Jej lewa ręka spoczywa na piersi, prawą wyciąga przed siebie. Ma pełną twarz, o wystającym podbródku. Ubrana jest w czerwoną suknię o wywiniętych mankietach oraz okalający jej ciało niebieski płaszcz; na głowie ma biały welon.
Po prawej stronie figura św. Jana ukazanego w skręcie, z rękami złożonymi po lewej stronie ciała i z głową skierowaną w prawo. Święty stoi w kontrapoście, z prawym biodrem mocno wypchniętym do boku. Ma prostokątną twarz z półprzymkniętymi, migdałowatymi oczami, dużym nosem i mocno zarysowanymi ustami, wzrok kieruje w dół. Na plecy i ramiona opadają mu silnie skręcone, długie włosy. Jest ubrany w laserowaną zieloną suknię z żółtym podbiciem, silnie przylegającą do ciała i marszczoną oraz czerwony płaszcz przerzucony przez lewe ramię, opadający na lewy bok i plecy. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała.

Zarys problematyki artystycznej

Figura Ukrzyżowanego zlokalizowana w łuku tęczowym stanowi najbardziej znaczący element wyposażenia kościoła katolickiego. Historycznie rzecz ujmując, krzyż znajdował się, od czasów karolińskich, w połowie długości świątyni, gdzie zazwyczaj lokowano ołtarz Krzyża Świętego. Wiązał się ideowo z miejscem ofiary eucharystycznej. Od XII wieku w kościołach zaczęto budować lektoria – ścianki dzielące prezbiterium przeznaczone dla duchowieństwa od nawy, w której gromadzili się wierni. W zwieńczeniu stawiano krzyż. Wraz z zanikiem lektoriów po soborze trydenckim krzyż wyniesiono aż do łuku symbolicznie dzielącego wspomniane części budowli. Niekiedy, jak w omawianym przypadku, wzbogacano scenę o dodatkowe osoby, tworząc tzw. grupę Ukrzyżowania. Inne nazwy krzyża umieszczonego w łuku tęczowym to krucyfiks triumfalny lub tęczowy. Miał on symbolicznie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem.
W dokumentach archiwalnych nie zachowała się wzmianka o czasie powstania ani autorze grupy Ukrzyżowania, jednak po cechach stylowych można ją z dużą dozą pewności przypisać autorowi większości rzeźb jurgowskiego kościoła – Johannowi Feegowi. Tak jak jego pozostałe tworzone przez niego postacie charakteryzują je eleganckie pozy i gesty, ostro załamujące się fałdy szat, ostre rysy twarzy o dużych nosach i głęboko osadzonych oczach o migdałowym wykroju.
Grupa rzeźb jest przykładem tzw. spiskiego lub wschodniosłowackiego rokoka, stylu, który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość wspomnianego Johanna Feega oraz współpracującego z nim malarza Imricha Jagušiča stanowi kulminacyjne osiągnięcie tego stylu. Od lat osiemdziesiątych XVIII wieku do głosu zaczęły dochodzić tendencje klasycyzujące. Figury ustawiono na belce tęczowej, której wykrój koresponduje z formą ustawionego za nią ołtarza głównego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ustawiona na belce tęczowej jurgowskiego kościoła grupa Ukrzyżowania, była jeszcze do 1910 roku uzupełniona o postacie wiszących na krzyżach łotrów. Nie jest znany autor rzeźb, jednak po cechach stylowych można je przypisać twórcy, który wykonał znajdujące się w kościele ołtarze – kieżmarskiemu rzeźbiarzowi Johannowi Feegowi.

Bibliografia