Św. Filip

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Wyżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Piotra i św. Pawła
Tagi
Feeg Franciszek rzeźba XVIII wieku św. Filip
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/03483
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
około 1776 roku
Fundator
Jan Joanelli z Tolvano
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
wysokość – około 150 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Rzeźba umieszczona jest na ołtarzu głównym, który po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latch 1771-1772. W kolejnym roku zapisano w niej, iż w zwieńczeniu nastawy znajduje się grupa przedstawiająca Trójcę Świętą. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze, który sprawił zdobienie ołtarza oraz zatrudnił czterech malarzy pracujących w kościele przez pięć tygodni. W latach 1777-1778, odnotowano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obraz św. Walentego znajdował się pierwotnie w polu głównym ołtarza, obecnie wisi na jednej ze ścian kościoła. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków świątyni odnotowano nazwisko twórcy rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega. Jednakże analiza stylistyczna dzieł pozwala wyodrębnić dwóch twórców: Johanna Feega oraz jego brata Franciszka, twórcę rzeźby św. Filipa.

Opis

Rzeźba św. Filipa ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na prostopadłościennej kostce. Święty ukazany frontalnie w silnym kontrapoście z prawą nogą ugiętą w kolanie. W lewej, uniesionej do góry ręce trzyma krzyż, a w prawej przytrzymuje do boku księgę. Twarz szeroka o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych, dużych oczach i delikatnie rozchylonych ustach, policzki silnie zarumienione, twarz okolona długą brodą. Włosy długie, ciemnobrązowe spływające na plecy i czoło. Święty ubrany jest w suknię sięgającą do połowy łydek z długimi i wąskimi rękawami, zawiniętymi na mankietach, drapowaną w grube i miękkie fałdy. Na prawe ramię ma narzucony długi płaszcz, przewiązany diagonalnie na torsie wstążką. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbę św. Filipa wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego wraz z rzeźbami był Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza zatrudnił spiskich artystów: malarza Imricha Jagušiča, który wykonał obraz św. Piotra i św. Pawła oraz rzeźbiarza Johanna Feega. Ponieważ figury w dolnej kondygnacji ołtarza wyrażają się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur z drugiej kondygnacji o ekspresji wyrażonej w ruchu, Katerina Chmelinová – słowacka badaczka, wysunęła przypuszczenie iż nastawę ołtarza wykonał Franciszek Feeg we współpracy z młodszym bratem Johannem, który wyrzeźbił figury św. Joachima i św. Józefa w zwieńczeniu. Zatem autorem rzeźby św. Filipa jest właśnie Franciszek. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Święty Filip pochodził z Betsaidy w Galilei, był uczniem Jana Chrzciciela. Został powołany przez Chrystusa na ucznia zaraz po św. Piotrze i św. Andrzeju. Po rozesłaniu apostołów św. Filip prawdopodobnie głosił ewangelię w Scytii, Lidii i Frygii (Azja Mniejsza). Działalność apostoła opisują apokryfy „Dzieje Filipa” i „Ewangelia Filipa” z IV wieku. Filip miał zginąć śmiercią męczeńską w Hierapolis za panowania Domicjana. Według tradycji został przywiązany do krzyża w kształcie litery „T”. Niektóre przekazy wskazują, że był również ukamienowany. Rozwój kultu świętego zapoczątkowało sprowadzenie do Rzymu w VI wieku relikwii świętych Filipa i Jakuba Młodszego do bazyliki Dwunastu Apostołów. W ikonografii wygląd św. Filipa Apostoła traktowano dowolnie. Przedstawiany był jako młodzieniec, bez brody lub dojrzały mężczyzna, a także jako starzec z łysiną i siwą brodą. Od XII wieku atrybutem świętego są krzyż i kamienie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji 2001-2006.

Streszczenie

Rzeźbę św. Filipa wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego, a zatem i jego dekoracji rzeźbiarskiej był Jan Joanelli z Tolvano. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, Monita Rafał, "Łapsze Wyżne. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła", Kraków 2018
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
Skorupa Andrzej, "Zabytkowe kościoły polskiego Spisza", Kraków 2001
Skorupa Andrzej , "Jeszcze o Johannie Feegu, Imrichu Jagušiču i kościele w Jurgowie" , „Prace Pienińskie” , s. 328-332
Chmelinova Katarína , "Johann Feeg a spišské umenie 18. storočia" , „Almanach Muszyny” , s. 135-145
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 1: Rzeźba" , „Almanach Nowotarski” , s. 107-124
Gryglewicz Feliks, Wegner Helena, "Św. Filip Apostoł" , [w:] "Encyklopedia katolicka, t. 5" , Lublin 1989 , s. 202-204

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Filip", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-filip-2

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności