Św. Jakub Starszy

Dzieje zabytku

Rzeźba umieszczona jest na ołtarzu głównym, który po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w 1771 roku. W kolejnych latach zapisano w tej księdze różne wydatki związane z powstaniem ołtarza. W 1773 roku zapisano w niej, iż w zwieńczeniu nastawy znajduje się grupa przedstawiająca Trójcę Świętą. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze, który sprawił zdobienie ołtarza oraz zatrudnił czterech malarzy pracujących w kościele przez pięć tygodni. W latach 1777-1778 odnotowano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obraz św. Walentego znajdował się pierwotnie w polu głównym ołtarza, obecnie wisi na jednej ze ścian kościoła. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków świątyni odnotowano nazwisko twórcy rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega. Jednakże analiza stylistyczna dzieł pozwala wyodrębnić dwóch twórców: Johanna Feega oraz jego brata Franciszka, twórcę rzeźby św. Jakuba Starszego.

Opis

Rzeźba św. Jakuba Starszego ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na prostopadłościennej kostce. Święty ukazany frontalnie w silnym kontrapoście z lewą nogą ugiętą w kolanie. W prawej, uniesionej do góry ręce trzyma laskę pielgrzyma. Lewą rękę, ugiętą w łokciu wyciąga przed siebie. Twarz szeroka o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych, dużych oczach i delikatnie rozchylonych ustach, policzki silnie zarumienione, twarz okolona krótką brodą. Włosy krótkie, ciemnobrązowe schowane pod kapeluszem. Święty ubrany jest w suknię sięgającą połowy łydek z długimi i wąskimi rękawami, zawiniętymi na mankietach, drapowaną w grube i miękkie fałdy. Na ramiona ma narzuconą krótką pelerynę z dwiema muszlami na piersi, a przy boku zawieszony bukłak. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbę św. Jakuba Starszego wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego wraz z rzeźbami był Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza wykonał spiskich artystów, malarza Imrich Jagušič, który wykonał obraz św. Piotra i św. Pawła oraz rzeźbiarza Johanna Feega. Ponieważ figury w dolnej kondygnacji ołtarza wyrażają się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur z drugiej kondygnacji o ekspresji wyrażonej w ruchu, Katerina Chmelinová – słowacka badaczka, wysunęła przypuszczenie iż nastawę ołtarza wykonał Franciszek Feeg we współpracy z młodszym bratem Johanem, który wyrzeźbił figury św. Joachima i św. Józefa w zwieńczeniu. Zatem autorem rzeźby św. Jakuba jest właśnie Franciszek. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Święty Jakub był rybakiem, synem Zebedeusza i Salome, bratem św. Jana Ewangelisty. Chrystus powołał braci do grona uczniów podczas połowu ryb (Mt 4, 21-22). Otrzymali od niego przydomek Boanerges, tzn. synowie gromu. Święty Jakub zginął poprzez ścięcie mieczem za panowania Heroda Agryppy I. Według legendy św. Jakub miał być biskupem Jerozolimy, a po zesłaniu Ducha Świętego udać się do Hiszpanii. W VII wieku z Jerozolimy do Composteli sprowadzono jego relikwie, gdzie wybudowano mu świątynie, do której od wieków pielgrzymują rzesze wiernych. Święty Jakub uważany jest za patrona pielgrzymów, dlatego w orawskiej rzeźbie został ukazany z kijem pielgrzyma w dłoni. Ten typ ikonograficzny świętego wykształcił się w sztuce zachodu od XIII wieku wzdłuż tras pielgrzymkowych prowadzących do Santiago de Compostela.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji 2001-2006.

Streszczenie

Rzeźbę św. Jakuba Starszego wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego, a zatem i jego dekoracji rzeźbiarskiej był Jan Joanelli z Tolvano. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu. Przedstawiony święty Jakub był rybakiem, synem Zebedeusza i Salome, bratem św. Jana Ewangelisty. Chrystus powołał braci do grona uczniów podczas połowu ryb (Mt 4, 21-22). Otrzymali od niego przydomek Boanerges, tzn. synowie gromu. Święty Jakub zginął poprzez ścięcie mieczem za panowania Heroda Agryppy I.

Bibliografia