Św. Mikołaj

Dzieje zabytku

Płaskorzeźba została wykonana do ołtarza bocznego, który po raz pierwszy odnotowano w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1777-1778, w której zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obecnie obraz św. Sebastiana znajduje się w zwieńczeniu tego ołtarza. Z kolei obraz św. Walentego przewidziany był do ołtarza głównego (obecnie wisi nad zakrystią), a obraz św. Jana Chrzciciela znajduje się w zwieńczeniu drugiego ołtarza bocznego. Niestety nie wiadomo, czy zachował się wizerunek Najświętszej Marii Panny i gdzie pierwotnie był umieszczony. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę niektórych rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega.

Opis

Płaskorzeźba w kształcie prostokąta zamkniętego wklęsło-wypukłym łukiem zdobionym grzebieniami rocaille’owymi pośrodku. W polu, na jednolicie srebrnym tle ukazany św. Mikołaj, stojący na wolutowo zwiniętych obłokach. Święty zwrócony delikatnie w prawą stronę, ręce uniesione na wysokości piersi i ugięte w łokciach, w lewej przylegającej do piersi trzyma zamkniętą księgę z trzema złotymi kulami, a w prawej pastorał. Twarz świętego pociągła, okolona długą i siwą brodą, oczy niewielkie, nos długi o prostym profilu, usta rozchylone o opadających kącikach. Święty ubrany jest w szaty biskupie: albę, rokietę oraz kapę spiętą pod szyją. Na głowie ma infułę, na dłoniach rękawiczki, na stopach pełne buty. Po bokach świętego ukazane są dwa aniołki ze złotymi szarfami na biodrach. Anioł po prawej stronie trzyma w uniesionej lewej ręce wieniec, anioł po lewej stronie w opuszczonej prawej ręce trzyma klucz. W lewym dolnym rogu ukazano więzienie, w którym za kratą są trzej mężczyźni. W górnej części uskrzydlone główki aniołków na obłokach. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, szaty i atrybuty złocone, detale srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbę św. Mikołaja wykonał prawdopodobnie Franciszek Feeg, choć dekoracja rzeźbiarska tego ołtarza przypisywana jest w całości jego bratu Johannowi. Niewykluczone jednak, że podobnie jak w przypadku ołtarza głównego bracia współpracowali i Franciszek wykonał część środkową nastawy.

Między innymi fundatorem ołtarza wraz z jego rzeźbami był Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech, dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza zamówił spiskich artystów – braci z rodziny Feegów. Ponieważ płaskorzeźba św. Mikołaja wyraża się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur stojących po bokach ołtarza należy wysunąć przypuszczenie, iż dzieło to wykonał Franciszek, a nie Johann Feeg. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Święty Mikołaj, biskup Miry, żył na przełomie III i IV wieku. Atrybuty ukazane na płaskorzeźbie nawiązują do legend związanych z żywotem świętego biskupa. Trzy złote kule symbolizują dar, jaki św. Mikołaj ofiarował trzem ubogim pannom na posag. Trójka uwięzionych mężczyzn przypomina legendę o ocaleniu przez świętego biskupa trzech żołnierzy.

Streszczenie

Płaskorzeźbę przedstawiającą św. Mikołaja wykonał prawdopodobnie spiski rzeźbiarz Franciszek Feeg około 1779 roku. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Bibliografia