Św. Juda Tadeusz

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Wyżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Piotra i św. Pawła
Tagi
Feeg Franciszek rzeźba XVIII wieku św. Juda Tadeusz
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/03484
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
około 1776 roku
Fundator
Jan Joanelli z Tolvano
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
wysokość – 144 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Rzeźba umieszczona jest na ołtarzu głównym, który po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latch 1771-1772. W kolejnym roku zapisano w niej, iż w zwieńczeniu nastawy znajduje się grupa przedstawiająca Trójcę Świętą. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze, który sprawił zdobienie ołtarza oraz zatrudnił czterech malarzy pracujących w kościele przez następnych pięć tygodni. W latach 1777-1778, odnotowano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obraz św. Walentego znajdował się pierwotnie w polu głównym ołtarza, obecnie wisi na jednej ze ścian kościoła. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków świątyni odnotowano nazwisko twórcy rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega. Jednakże analiza stylistyczna dzieł pozwala wyodrębnić dwóch twórców: Johanna Feega oraz jego brata Franciszka, twórcę rzeźby św. Judy Tadeusza.

Opis

Rzeźba św. Judy Tadeusza ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na kostce. Święty ukazany frontalnie w silnym kontrapoście z prawą nogą ugiętą w kolanie. W prawej, uniesionej do góry ręce trzyma medalion z wizerunkiem Chrystusa, a w lewej opuszczonej wzdłuż ciała podtrzymuje pałkę. Twarz szeroka o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych, dużych oczach i delikatnie rozchylonych ustach, policzki silnie zarumienione, twarz okolona krótką brodą. Włosy długie, ciemnobrązowe spływające na plecy. Święty ubrany jest w suknię sięgającą za kolana z długimi i wąskimi rękawami, zawiniętymi na mankietach, drapowaną w grube i miękkie fałdy. Na lewe ramię narzucony długi płaszcz, przewiązany diagonalnie na torsie wstążką. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone, pałka srebrzona.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbę św. Judy Tadeusza wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego wraz z rzeźbami był Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza wykonał spiskich artystów, malarza Imricha Jagušiča, który wykonał obraz św. Piotra i św. Pawła oraz rzeźbiarza, Johanna Feega. Ponieważ figury w dolnej kondygnacji ołtarza wyrażają się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur z drugiej kondygnacji o ekspresji wyrażonej w ruchu, Katerina Chmelinová – słowacka badaczka, wysunęła przypuszczenie iż nastawę ołtarza wykonał Franciszek Feeg we współpracy z młodszym bratem Johanem, który wyrzeźbił figury św. Joachima i św. Józefa w zwieńczeniu. Zatem autorem rzeźby św. Judy Tadeusza jest właśnie Franciszek. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Święty Juda Tadeusz zwany również bratem Jakuba był jednym z dwunastu apostołów. Według św. Hieronima po Zesłaniu Ducha Świętego św. Juda Tadeusz głosił Ewangelię w okolicach Edessy, a według św. Paulina z Noli na terenie Libii. Kolejne lokalizacje zanotował św. Wenancjusz Fortunata podając Mezopotamię i Persję, gdzie święty Juda Tadeusz poniósł śmierć męczeńską wraz ze św. Szymonem. W ikonografii zwykle przedstawiany jest z pałką w jednej dłoni i medalionem z wizerunkiem twarzy Chrystusa w drugiej. Jest patronem Armenii oraz spraw trudnych i beznadziejnych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, po konserwacji 2001-2006.

Streszczenie

Rzeźbę św. Judy Tadeusza wykonał Franciszek Feeg około 1776 roku. Fundatorem ołtarza głównego, a zatem i jego dekoracji rzeźbiarskiej był Jan Joanelli z Tolvano. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość tych kieżmarskich artystów stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu. Przedstawiony św. Juda Tadeusz na kartach Nowego Testamentu nazywany był również bratem Jakuba, należał do grona apostołów. Poniósł śmierć męczeńską wraz ze św. Szymonem na terenie Persji około 80 roku.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, Monita Rafał, "Łapsze Wyżne. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła", Kraków 2018
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
Skorupa Andrzej, "Zabytkowe kościoły polskiego Spisza", Kraków 2001
Skorupa Andrzej , "Jeszcze o Johannie Feegu, Imrichu Jagušiču i kościele w Jurgowie" , „Prace Pienińskie” , s. 328-332
Chmelinova Katarína , "Johann Feeg a spišské umenie 18. storočia" , „Almanach Muszyny” , s. 135-145
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 1: Rzeźba" , „Almanach Nowotarski” , s. 107-124

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Juda Tadeusz", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-juda-tadeusz-5

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności