Koronacja Matki Boskiej

Dzieje zabytku

Ołtarz główny po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis”. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze, który sprawił zdobienie ołtarza oraz zatrudnił czterech malarzy pracujących w kościele przez następnych pięć tygodni. W latach 1777-1778, odnotowano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obraz św. Walentego znajdował się pierwotnie w polu głównym ołtarza, obecnie wisi na jednej ze ścian kościoła. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków świątyni odnotowano nazwisko twórcy części rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega.

Opis

W polu zwieńczenia znajduje się rzeźbiarska grupa przedstawiająca Koronację Matki Boskiej na tle promienistej glorii, pośród obłoków i aniołków. W centrum kompozycji ukazana jest Matka Boska w pozycji klęczącej ze skrzyżowanymi na piersi rękami. Ma szeroką twarz z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, delikatnie rozchylonymi ustami, szerokim na końcu nosem i migdałowymi oczami. Jej głowę okala srebrno-złoty, okrągły nimb, od którego odchodzą wiązki promieni o nierównej długości. Ubrana jest w złocone szaty: długą suknię, płaszcz i welon na głowie. Ma ciemnobrązowe włosy, schowane pod welonem. Po jej bokach na srebrnych obłokach zasiadają: po prawej Bóg Ojciec, a po lewej Jezus. Obaj zwróceni są trzy czwarte ku środkowi, w jednej ręce trzymają swoje atrybuty: Bóg Ojciec berło, a Chrystus wysoki krzyż; a drugą wyciągniętą w bok podtrzymują nad głową Marii pełną koronę. Bóg Ojciec ubrany jest w złoconą suknię oraz złocony płaszcz. Ma podłużną twarz z lekko rozchylonymi ustami, siwe włosy oraz długą i siwą brodę, skręconą w dwa długie pukle. Jezus ma lewą nogę ugiętą w kolanie i uniesioną wyżej. Twarz pociągła, okolona krótkim zarostem; włosy długie, kręcone i przylegające do głowy. Przez biodra ma przepasane krótkie i złocone perizonium. Ciało szczupłe, o wyraźnej linii mostka i żeber, z zaznaczonymi śladami męki. W dolnej części przedstawienia grupę flankują dwa putta na obłokach, które trzymają banderole z napisami: „FILIA DEI PATRIS” i „MATER DEI FILII”, a kolejne dwa putta usadzone na szczycie: „VENI CORONABERIS” oraz „VENI SPONSA MEA”. Poniżej zwieńczenia w ażurowym kartuszu znajduje się napis: „QVA E/ST ISTA / QVAE PROGREDI/TUR QVASI AURORA / CONSURGENS / Cant 6.”. Na gzymsie flankującym pole środkowe dwa putta trzymają słońce i księżyc. Całość zdobiona jest ponadto sześcioma główkami anielskimi. Na szczycie zwieńczenia znajduje się gołębica Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Draperia szat traktowana jest miękko. Spływy zwieńczenia dekorowane są strzępiastymi liśćmi palmowymi, muszlą i rocaille’m.Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone, obłoki srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny w kościele w Łapszach Wyżnych powstał w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w 1776 roku w stylu rokokowym. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, trójoosiowej nastawy z bramkami, zdobionej ornamentem rokokowym, adekwatnie do czasu powstania. Wraz z dwoma ołtarzami bocznymi i amboną tworzy integralny wystrój kościoła wykonany przez warsztat kieżmarskich artystów Johanna i Franciszka Feegów. W zwieńczeniu umieszczono płaskorzeźbioną grupę przedstawiającą Koronację Marii opatrzoną napisami z Psalmów i wezwań maryjnych: FILIA DEI PATRIS – Córka Boga Ojca, MATER DEI FILII – Matka Syna Bożego, VENI CORONABERIS – Pójdź, będziesz koronowana, VENI SPONSA MEA – Przybądź, oblubienico moja oraz QVA E/ST ISTA / QVAE PROGREDI/TUR QVASI AURORA / CONSURGENS / Cant 6. – Kim jest ta, która świeci z wysoka jak zorza.

Fundatorem ołtarza i omawianej grupy rzeźbiarskiej jest Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza wykonał spiskich artystów, malarza Imrich Jagušič, który wykonał obraz św. Piotra i św. Pawła oraz braci z rodziny Feegów. Ponieważ figury w dolnej kondygnacji ołtarza wyrażają się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur z drugiej kondygnacji o ekspresji wyrażonej w ruchu, Katerina Chmelinová – słowacka badaczka, wysunęła przypuszczenie iż nastawę ołtarza wykonał Franciszek Feeg we współpracy z młodszym bratem Johanem, który wyrzeźbił figury św. Joachima i św. Józefa w zwieńczeniu. Omawianą grupę rzeźbiarską Koronację Matki Boskiej wykonał Franciszek Feeg. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.


Koronacja Matki Boskiej przez Trójcę Świętą to temat, który w ikonografii sztuki europejskiej, a także polskiej pojawił się w końcu XIV wieku. W sztuce nowożytnej szczególnie charakterystyczne było rozbudowanie strefy niebiańskiej przedstawienia poprzez ukazanie obszernych partii chmur oraz uskrzydlonych główek anielskich, tak jak w omawianym dziele.

Streszczenie

Ołtarz główny w kościele w Łapszach Wyżnych powstał w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w 1776 roku w stylu rokokowym. Fundatorem ołtarza jest Jan Joanelli z Tolvano. Do wykonania ołtarza wykonał spiskich artystów, malarza Imrich Jagušič, który namalował obraz św. Piotra i św. Pawła oraz braci z rodziny Feegów. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Bibliografia